ამერიკული გაზეთი USA TODAY („აშშ დღეს“) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „ამერიკამ მილიარდები დახარჯა რუსეთთან მეომარი უკრაინის დახმარებისათვის, მაგრამ ნუთუ ეს ფული კორუმპირებულ ჯიბეებში დაილექება?“ (ავტორები – ტომ ვანდენ ბროკი და რეიჩელ ლუკერი)

გთავაზობთ პუბლიკაციის შინაარსს:

ამერიკამ რუსეთ-უკრაინის ომის ერთი წლის განმავლობაში კიევს თითქმის 113 მილიარდზე მეტი დოლარის ფინანსური და მატერიალური დახმარება გაუწია. ალბათ, ეს თანხა რაოდენობით მალე მიუახლოვდება 146 მილიარდს, რაც ამერიკამ ბოლო 20 წლის განმავლობაში დახარჯა ავღანეთში – სამხედრო და ჰუმანიტარული დახმარების სახით. 

ჯონ სოპკო, რომელიც ავღანეთის აღდგენის საკითხებში სპეციალური გენერალური ინსპექტორია, ინტერვიუში ამბობს: „როცა ამდენი ფული ასეთ მოკლე დროში იხარჯება, თანაც უმცირესი კონტროლით, მაშინ, ძალიან დიდი ალბათობით, მოსალოდნელია მექრთამეობაც, თაღლითობაც, განიავებაც და ბოროტმოქმედებაც.

რა თქმა უნდა, პენტაგონი უარყოფს ასეთ ნარატივს და აცხადებს, რომ წინასწარ იქნა მიღებული ზომები, რათა უკრაინულმა მხარემ რეგულარულად ჩააბაროს ანგარიში ამერიკული იარაღით სარგებლობისა და ფულის ხარჯვის თაობაზე. 

რასაკვირველია, ამერიკულ საზოგადოებაში და კაპიტოლიუმის ბორცვზე (კონგრესში) უკრაინისადმი მხარდაჭერის დონე ჯერ კიდევ მაღალია, მაგრამ თანდათანობით სუსტდება. 

როგორც სააგენტო „ესოშეითედ პრესის“ მიერ ჩატარებული გამოკითხვით ირკვევა, მოზრდილი ასაკის ამერიკელთა 48% მხარს უჭერს კიევისათვის ამერიკული იარაღის გადაცემას, 29% კი წინააღმდეგია, 22% არც მომხრეა და არც წინააღმდეგი. ეს ნიშნავს, რომ ამერიკელთა მხარდაჭერა შემცირდა 2022 წელთან შედარებით, როცა მათი რაოდენობა 60%-ს აღწევდა.

ჯონ სოპკოს აზრით (მას მხარს უჭერს კონგრესმენთა მნიშვნელოვანი რაოდენობაც), უკრაინელებისადმი მხარდაჭერა ამერიკელთა შორის შეიძლება კიდევ უფრო შესუსტდეს, თუ არ იქნება მაღალი გამჭვირვალობა და ანგარიშგება დახარჯულ მილიარდებთან დაკავშირებით. სავარაუდოდ, სამომავლოდ ამერიკელი გადასახადის გადამხდელთა ხარჯები კიდევ უფრო გაიზრდება იმ ფონზე, როცა ვაშინგტონი კიევს სულ უფრო და უფრო მეტ რთულ და ძვირადღირებულ იარაღს უგზავნის, მათ შორის საზენიტო-სარაკეტო სისტემებს და მძიმე ჯავშანტექნიკას – „აბრამსის“ ტიპის ტანკებს.

2022 წელს პენტაგონმა 62 მილიარდ დოლარზე მეტი დახარჯა კიევისათვის, რომელიც შეიარაღებას, საბრძოლო მასალებს, უკრაინელი სამხედრო მოსამსახურეების წვრთნებს და მათ ხელფასებს მოხმარდა. თავის მხრივ, სახელმწიფო დეპარტამენტმა და საერთაშორისო განვითარების სააგენტომ (USAID) 46 მილიარდი დოლარი – კომუნალური მომსახურებისათვის, სასაზღვრო დაცვის სამსახურისათვის, განათლების დარგისათვის, საავადმყოფოებისთვის, ენერგოსექტორისათვის…. გარდა ამისა, აშშ-ის სხვადასხვა სახელმწიფო ფედერალურმა ორგანოებმა უკრაინას 5 მილიარდი დოლარი გადაურიცხეს და პროდუქცია გაუგზავნეს.

აშშ-ში შექმნილი „უკრაინის დახმარების საკონტროლო-საზედამხედველო ერთობლივი სტრატეგიული გეგმის“ მოხსენების თანახმად, ამერიკულ უწყებებში, მაგალითად, პენტაგონში,  მაინცდამაინც მაღალ დონეზე არ არის იარაღის მიწოდების კონტროლი, არეულია სერიული ნომრები იმ იარაღისა, რომელიც უკრაინას მიეწოდება, არ მოწმდება მათი გამოყენება ბრძოლის ველზე, ინერციაზეა მიშვებული მათი ექსპლუატაციის წესებით სარგებლობა და ა.შ.

უკრაინა მსოფლიოში დიდი ხანია ცნობილია თავისი კორუმპირებულობით. Transparency International-ის კორუფციის აღქმის ინდექსის მიხედვით, უკრაინას დედამიწის 180 ქვეყანას შორის 116-ე ადგილი უკავია.

ჯონი სოპკოს თქმით, კორუფცია ნდობას უკარგავს მთავრობას საზოგადოების მხრიდან. ავღანეთში ადგილობრივი ელიტები ამერიკულ დახმარებას ითვისებდნენ, ასეთმა მოქმედებამ კი მათთვის ნეგატიური შედეგი გამოიღო: მოსახლეობაში გაძლიერდა ხელისუფლებისადმი და მთავრობის მიმართ უნდობლობა, შესაბამისად, თალიბებმა კი უბრძოლველად დაიკავეს ავღანეთის პროვინციები და თვით დედაქალაქი ქაბულიც კი.

ჯონი სოპკომ ამერიკელი პოლიტიკოსები გააფრთხილა, რომ თუ უკრაინაში სიტუაცია არ გამოსწორდება, პროცესები უკონტროლოდ იქნება მიშვებული და ხელისუფლება ნდობას დაკარგავს, იქაც იგივე მოხდება, როგორც ავღანეთში მოხდა.

ბრიტანული სამაუწყებლო კომპანიის „ბი-ბი-სი“-ს რუსული სამსახურის (BBC news russian) ვებ-გვერდზე გამოქვეყნებულია ვრცელი სტატია სათაურით „საქართველოში უცხოურ აგენტებზე საკუთარი კანონი მოიფიქრეს. ოპოზიცია და უფლებადამცველები ამბობენ, რომ ქვეყანა რუსეთის გზით მიდის“ (ავტორი – ნინა ახმეტელი). მასში კრიტიკულადაა განხილული პროსამთავრობო მოძრაობის „ხალხის ძალის“ მიერ შემუშავებული კანონპროექტი, რომელიც ე.წ. უცხოური აგენტების სტატუსს ეხება.

„საქართველოში შეიძლება უცხოური გავლენის აგენტები გაჩნდნენ. პროსამთავრობო მოძრაობის „ხალხის ძალის“ წევრი დეპუტატები, რომლებმაც კანონპროექტი „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“ შეიმუშავეს, ირწმუნებიან, რომ მათ მიერ მომზადებული სამართლებრივი დოკუმენტი ამერიკული კანონის შერბილებულ ვერსიას წარმოადგენს, მაგრამ, როგორც ოპოზიცია, უფლებადამცველები და აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი აცხადებენ, დეპუტატთა ნათქვამი სიცრუეა, ამ კანონით ხელისუფლებას დამოუკიდებელი ორგანიზაციების საქმიანობის შეზღუდვა სურს. ჟურნალისტებმა პარლამენტის წინ საპროტესტო აქციაც ჩაატარეს, ისინი თვლიან, რომ კანონპროექტის მიზანია მოხდეს დამოუკიდებელი მასმედიისა და სამოქალაქო საზოგადოების მარგინალიზება და დისკრედიტირება მოხდეს. ჟურნალისტები შიშობენ, რომ საქართველოშიც რუსული სცენარი განვითარდება, სადაც მსგავსი კანონი მიიღეს და შემდეგ თანდათან ამკაცრებდნენ““, – წერს ავტორი სტატიის დასაწყისში.

პუბლიკაცია რამდენიმე ნაწილისაგან შედგება:

„უცხოური გავლენის აგენტები“

„ხალხის ძალის“ დეპუტატების მიერ ინიცირებული კანონპროექტი ითვალისწინებს რეესტრის შექმნას „უცხოური გავლენის აგენტებისათვის“, როგორებიც იქნებიან ის მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები და არაკომერციული ორგანიზაციები, რომელთა წლიური შემოსავლების 20% საზღვარგარეთიდან ფინანსდება. ეს არ შეეხება ორგანიზაციებს, რომლებიც ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ არიან შექმნილია, აგრეთვე სპორტულ ორგანიზაციებს. „აგენტების“ სახელით დარეგისტრირებულმა ორგანიზაციამ ყოველწლიურად უნდა წარადგინოს ფინანსური დეკლარაცია და თუ რომელიმე თავს აარიდებს, ის 25 ათასი ლარით დაჯარიმდება. ხელისუფლება ირწმუნება, რომ კანონის მიღება ხელს შეუწყობს საზოგადოების ინფორმირების დონეს და დაეხმარება სწორი გადაწყვეტილების მიღებაში. რა თქმა უნდა, კანონპროექტი შეიძლება შეიცვალოს პარლამენტში განხილვის დროს, მაგრამ მთლიანობაში ოპოზიციისა და უფლებადამცველების აზრით, ამგვარი [არადემოკრატიული] ინიციატივის აღქმა და განხილვა ჩრდილს მიაყენებს როგორც საქართველოს კონსტიტუციას, ასევე ქვეყნის ევროატლანტიკური ინტეგრაციის კურსს.

ხალხის ძალა თუ „ქართული ოცნების“ ხმა?

„ხალხის ძალა“ იმ დეპუტატთა ჯგუფს წარმოადგენს, რომლებმაც მმართველი პარტია „ქართული ოცნება“ დატოვეს, მაგრამ იმავდროულად მთავრობას მაინც მხარს უჭერენ. ის ანალიტიკოსები და ის ოპოზიციონერები, რომლებიც ხელისუფლებას აკრიტიკებენ, „ხალხის ძალას“ ანტიდასავლურ პროექტად და „ქართული ოცნების“ არაოფიციალურ ნაწილად თვლიან. მათ შორის არავითარი პრინციპული იდეური განსხვავება არ არის – სხვათა შორის, არც აღნიშნულ კანონპროექტთან მიმართებით.

„ეს კანონპროექტი ისეთია, რომ მასში ვერავინ პრობლემას ვერ ნახავს, თუნდაც ამის სურვილი ჰქონდეს“, – აცხადებს ირაკლი კობახიძე, „ქართული ოცნების“ ლიდერი. იგი ამბობს, რომ კანონპროექტი აშშ-ის კანონს ეფუძნება, მაგრამ მის ასლს კი არ წარმოადგენს, არამედ მოდიფიცირებულ ვერსიას და მის შესახებ კონსულტაციები ჩატარდა. თუმცა, როგორც 16 თებერვალს აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის სპიკერმა  ნედ პრაისმა განაცხადა, სიცრუეა იმის თქმა, რომ ქართული კანონპროექტი ამერიკულ „უცხოური აგენტების რეგისტრირების აქტის“ (FARA) დებულებებს ეფუძნება, ის სინამდვილეში უფრო რუსულ და უნგრულ კანონებს ჰგავს. ნედ პრაისმა განაცხადა, რომ „ხალხის ძალის“ მიერ შემუშავებული კანონპროექტი ქართველი მოქალაქეების დემოკრატიულ უფლებებს შეზღუდავს.

„დასავლეთისგან დაშორებით, რუსეთთან ახლოს“

პრეზიდენტმა სალომე ზურაბიშვილმა, რომელსაც სულ უფრო ხშირად მმართველი პარტიისაგან განსხვავებული პოზიციები, განაცხადა, რომ იგი მხარს არ დაუჭერს კანონპროექტის მიღებას: „იმ დროს, როცა მზადდება საქართველოს მიერ ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსისათვის პირობების შესრულების შეფასება, ერთ-ერთი პოლიტიკური ჯგუფის მოქმედება ევროპასთან კი არ გვაახლოებს, არამედ რუსულ მანკიერ მოდელთან. პრეზიდენტს ასეთი კანონის მხარდაჭერა არ შეუძლია“, – ნათქვამია პრეზიდენტის ადმინისტრაციის განცხადებაში.

კანონპროექტის დებულებებით უკმაყოფილონი არიან ოპოზიციური პარტიები „სტრატეგია აღმაშენებელი“, „ლელო“ და სხვები, აგრეთვე არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებმაც ერთობლივი კრიტიკული განცხადება გამოაქვეყნეს.

რუსეთი – უნგრეთი – საქართველო

როცა საქართველოს, უკრაინისა და მოლდოვისგან განსხვავებით, ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსი არ მიანიჭეს და 12-პუნქტიანი პირობის შესრულება მოსთხოვეს, ერთ-ერთ პირობად გადაწყვეტილებების მიღების სამოქალაქო საზოგადოების მონაწილეობა დასახელდა ყველა დონეზე, მაგრამ „ხალხის ძალის“ მიერ შემუშავებული კანონპროექტი, პირიქით, სამოქალაქო სექტორის დისკრედიტაციისათვის არის გამიზნული. ასეთი აზრი აქვს ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტს (IDFI), რომელმაც კვლევითი მასალა  გამოაქვეყნა საზღვარგარეთის ქვეყნებში მოქმედ იმ საკანონმდებლო აქტების შესახებ, რომლებიც „უცხოელ აგენტებს“ ეხება. მასში აღნიშნულია, რომ არცერთ ქვეყანაში არ არის ისეთი კანონი, რომელიც არასამთავრობო ორგანიზაციისათვის „უცხოელი აგენტის“ სტატუსის მინიჭებას ითვალისწინებს. კვლევაში განხილულია უნგრეთისა და რუსეთის მაგალითი. უნგრეთში მსგავსი კანონი („უცხოეთიდან დაფინანსებულ ორგანიზაციათა გამჭვირვალობის შესახებ“) 2017 წელს მიიღეს, მაგრამ ევროპის სასამართლოს გადაწყვეტილების შემდეგ ხელისუფლება იძულებული გახდა კანონზე უარი ეთქვა. რუსეთში მოქმედი კანონის მიხედვით, თუ ვინმეს „უცხოელი აგენტის“ სტატუსი მიენიჭება, საზოგადოებაში ამ დამღის მქონე პიროვნება თუ ორგანიზაცია „ჯაშუშთან“ ასოცირდება, ამის გამო ბევრი ორგანიზაცია დაიხურა ან იძულებულნი გახდნენ უარი ეთქვათ საზღვარგარეთულ დაფინანსებაზე. 

საქართველოს ხელისუფლებისა და „ხალხის ძალის“ წარმომადგენლების განცხადებით, ისინი, რომლებიც ლაპარაკობენ, რომ ქართული კანონპროექტი რუსული კანონის ანალოგს წარმოადგენს, დეზინფორმაციას ავრცელებენ.

ქართულ მასმედიაში უკვე გაჩნდა ვიდეოკადრები, რომელთა თანახმად, რუსეთის პრეზიდენტი ამბობს, რომ კანონი უცხოური აგენტების შესახებ თავდაპირველად აშშ-ში მიიღეს, ხოლო რუსული ვერსია ამერიკულზე ბევრად რბილია. იქვე არის ირაკლი კობახიძის მსგავსი განცხადებაც. ინტერნეტ-გამოცემა „ნეტგაზეთი“ თავის ყოველ ინფორმაციას თან ურთავს  შეტყობინებას უცხოური აგენტების კანონპროექტის შესახებ – ისე, როგორც რუსეთში ხდება, სადაც ინფორმაციის გამოქვეყნებისას აუცილებლად უნდა იყოს აღნიშნული, რომ მომზადებული და გავრცელებულია „უცხოელი აგენტის“ მიერ.

სხვათა შორის, რუსი კანონმდებლები თავიანთ კანონს ამკაცრებენ, „უცხოური აგენტების“ სია კი ფართოვდება. მაგალითად, გასული წლის დეკემბრიდან „უცხოელ აგენტად“ ჩაითვლება ნებისმიერი ორგანიზაცია, რომელიც „უცხოური გავლენის“ ქვეშ მოხვდა (რასაც ხელისუფლება დაადგენს). ასეთ შემთხვევებში უცხოური დაფინანსების ფაქტორის არსებობა საჭირო არ არის. 

შვედეთის ყოველდღიურ გაზეთში „დაგენს ნიჰეტერში“ («Dagens Niheter» – „დღევანდელი ამბები“) გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „საქართველოს მთავრობა რუსეთისაკენ კიდევ ერთ ნაბიჯს დგამს“ (ავტორი – ინგმარ ნევუსი), რომელშიც მიმოხილულია სიტუაცია „ხალხის ძალის“ მიერ შემუშავებულ კანონპროექტთან დაკავშირებით.

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

„საქართველოს მთავრობა კიდევ ერთ ნაბიჯს დგამს რუსეთთან მეგობრობის მიმართულებით. პარლამენტი, ალბათ, მალე მიიღებს კანონპროექტს, რომელიც მასმედიას და არასამთავრობო ორგანიზაციებს „უცხოელ აგენტად“ რეგისტრირებას ავალდებულებს“, – ნათქვამია სტატიაში.

კანონპროექტი რუსეთის ანალოგიური კანონის მიხედვით არის მომზადებული, რომლის მიზანს დამოუკიდებელი აზრის გამოხატვაზე ზეწოლა წარმოადგენს. ქართული საზოგადოება მტკიცედ გამოდის რუსეთის პუტინისტური რეჟიმის წინააღმდეგ და მხარს უჭერს უკრაინის ბრძოლას.

ამასთან, გასაკვირი არაა, რომ იმ დროს, როცა რუსეთს საქართველოს ტერიტორიის 20% აქვს ოკუპირებული 2008 წლის ომის შედეგად, საქართველოს მთავრობა, რუსეთ-უკრაინის ომის ფონზე, საკმაოდ ფრთხილ პოლიტიკას ატარებს და მოსკოვის წინააღმდეგ სანქციებს არ უერთდება. პოლიცია წინააღმდეგობას უწევს უკრაინის მხარდამჭერთა აქციებს.

„ქართული ოცნების“ – ქვეყნის მმართველი პარტიის რეალური ლიდერია ბიძინა ივანიშვილი, ყველაზე მდიდარი ქართველი, რომელმაც ქონება რუსეთში დააგროვა და რომელსაც, როგორც ითვლება, დღემდე მოსკოვთან კარგი კავშირები აქვს.

ამიტომაც ბევრი ოპოზიციონერს მიაჩნია, რომ საქართველოს მოსკოვის მიმართ ლოიალური განწყობის ოლიგარქი მართავს. სავარაუდოდ, სწორედ მისი გადაწყვეტილებით არის საპყრობილეში მიხეილ სააკაშვილი, დასავლეთისადმი მეგობრულად განწყობილი ყოფილი პრეზიდენტი, რომელიც ამჟამად სასიკვდილოდაა განწირული.

თავის მხრივ, საქართველოს ხელისუფლება ოპოზიციონერებს ბრალს სდებს, რომ მათ სურთ ქვეყანა რუსეთის წინააღმდეგ ომში ჩაითრიონ.

ფორმალურად საქართველოს ევროინტეგრაციულ კურსს ატარებს, უკრაინასთან და მოლდოვასთან ერთად, თბილისი ევროკავშირის წევრად მიღების რიგში იმყოფება, თუმცა მას, კიევისა და კიშინიოვისაგან განსხვავებით, დამატებით პირობების შესრულება მოსთხოვეს.

მაგრამ საქართველო პირიქით მოქმედებს: ანტიდასავლური საპარლამენტო ჯგუფის წევრებმა მოამზადეს კანონპროექტი უცხოელი აგენტების შესახებ, რომლის მიხედვით, ის ორგანიზაციები და მასმედიის საშუალებები, რომელთა ბიუჯეტის 20% საზღვარგარეთიდან ფინანსდება, „უცხოელი აგენტის“ სახელით უნდა დარეგისტრირდეს. კანონპროექტს მთავრობაც მხარს უჭერს და აცხადებს, რომ ამ სამართლებრივი აქტის მიღება ხელს შეუწყობს გამჭვირვალობას და რომ ანალოგიური კანონები მოქმედებენ დასავლეთშიც (აშშ-ში).

მაგრამ ოპოზიცია თვლის, რომ კანონპროექტი უფრო მეტად რუსული კანონის ასლს წარმოადგენს, რომელიც ძალაში 2012 წელს შევიდა. ამ კანონს ვლადიმერ პუტინის რეჟიმი არასასურველი ორგანიზაციების დახურვისა და გაუქმების მიზნით იყენებს.

ქართული კანონპროექტი აშკარად არის მიმართული საერთაშორისო ორგანიზაციების, მათ შორის Transparency International-ის წინააღმდეგაც, რომელიც დიდი ხნის წინათ გახდა საქართველოს მთავრობის კრიტიკის ობიექტი.