G20-ის სამიტმა, რომელიც გაიმართა ინდოეთში, შეასრულა მოლაპარაკებების პლატფორმის როლი, სადაც აშშ-ს პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა წარადგინა თავისი ალტერნატივა ჩინეთის ინფრასტრუქტურის განვითარების პროექტისა.
ჩინეთის ლიდერი სი ძინპინი სამიტს არ დაესწრო რამდენიმე მიზეზის გამო.
პირველ რიგში, სამიტს ინდოეთმა უმასპინძლა, რომელსაც აშშ ჩინეთის საპირწონედ მიიჩნევს. მეორე, ჩინეთმა იცოდა ჯო ბაიდენის განზრახვა წარმოედგინა ალტერნატივა ჩინური პროექტის The Belt and Road Initiative (BRI) (“ერთი სარტყელი, ერთი გზა”). ჩინეთის ხელმძღვანელობა შეერთებული შტატებისა და მისი მოკავშირეების გეგმებს ანტიჩინურ და დაპირისპირებისკენ მიდრეკილ გეგმებად მიიჩნევს. ამრიგად, სი ძინპინის უარი სამიტზე მოსვლაზე იყო პოლიტიკური დემარში ჩინეთის სატრანსპორტო დერეფნის ალტერნატივის აშენების გეგმების წინააღმდეგ.
ახალი სატრანსპორტო დერეფანი დააკავშირებს ინდოეთს, საუდის არაბეთს, არაბთა გაერთიანებულ საემიროებს, იორდანიას, ისრაელსა და ევროკავშირს. აშშ-ის პრეზიდენტის თანაშემწემ ეროვნული უსაფრთხოების საკითხებში ჯეიკ სალივანმა განაცხადა, რომ ახალი ინფრასტრუქტურული პროექტი ხელს შეუწყობს ეკონომიკურ ზრდას და რეგიონის გადაქცევას ეკონომიკური საქმიანობის ცენტრად. ამრიგად, აშშ ცვლის ეკონომიკური განვითარების „სიმძიმის ცენტრს“, რაც ასუსტებს ჩინეთის ეკონომიკურ გავლენას მსოფლიოში.
სამიტზე სი ძინპინის არყოფნის გამო, განვითარებადი ქვეყნების ლიდერებს შორის წამყვანი როლი ინდოეთის პრემიერ-მინისტრს ნარენდრა მოდის დაეკისრა. ახალი სატრანსპორტო დერეფნის პროექტის გამოცხადებისას მოდიმ აღნიშნა, რომ “ყველა რეგიონთან კავშირის გაუმჯობესება ინდოეთის მთავარი პრიორიტეტი იყო”.
ალტერნატიული სატრანსპორტო „სარტყელი“ გულისხმობს რკინიგზის მშენებლობას და საზღვაო სატრანსპორტო დერეფნის შექმნას. ასევე მოხდება კაბელების გაყვანა ციფრული კომუნიკაციების გასაუმჯობესებლად. იგეგმება ახალი დერეფნის გასწვრივ ენერგეტიკული პროდუქტების, კერძოდ, წყალბადის ტრანსპორტირება. ამიტომ, ევროკომისიის ხელმძღვანელმა ურსულა ფონ დერ ლაიენმა პროექტი აღიარა, როგორც „მწვანე და ციფრული ხიდი კონტინენტებსა და ცივილიზაციებს შორის“.
აღსანიშნავია, რომ ჩინეთის „სარტყელი და გზის“ ალტერნატივის იდეა პირველად განიხილეს აშშ-ს პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა და ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრმა ბორის ჯონსონმა 2021 წლის მარტში სატელეფონო საუბრისას. პროექტს თავდაპირველად ერქვა Build Back Better World (B3W). ვარაუდობდნენ, რომ დაახლოებით 40 ტრილიონი დოლარი დაიხარჯებოდა განვითარებადი ქვეყნებისთვის საჭირო ინფრასტრუქტურის შექმნის პრობლემის გადასაჭრელად 2035 წლისთვის.
თუმცა, გეგმები შემდგომში მორგებული იქნა და პროექტმა ახალი სახელი მიიღო – Partnership for Global Infrastructure and Investment (PGII) (პარტნიორობა გლობალური ინფრასტრუქტურისა და ინვესტიციისთვის). პროექტი პირველად 2022 წლის ივნისში გერმანიაში G7-ის სამიტზე იყო წარმოდგენილი. ვარაუდობენ, რომ მომდევნო ხუთი წლის განმავლობაში შეერთებული შტატები მოიზიდავენ $200 მილიარდს სახელმწიფო და კერძო ინვესტიციებს, ევროკავშირი – დაახლოებით $300 მილიარდს, იაპონია – $65 მილიარდს.
ჯო ბაიდენი ასევე სთავაზობს მსოფლიო ბანკისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (IMF) რეფორმას განვითარებადი ქვეყნებისთვის ინფრასტრუქტურული პროექტების დაფინანსების გაზრდისა და მათი ვალების პრობლემების გადაჭრის მიზნით.
PGII პროექტის განსახორციელებლად არჩეული მომენტი ხელსაყრელი არის დასავლეთის ქვეყნებისთვის. ფაქტია, რომ ზოგიერთმა განვითარებადმა ქვეყანამ, რომლებმაც ხელი მოაწერეს ხელშეკრულებებს ჩინეთთან BRI პროექტის ფარგლებში, ვერ გადაიხადეს ჩინური ბანკების მიერ გაცემული სესხები და იძულებული გახდნენ დახმარებისთვის მიემართათ საერთაშორისო სავალუტო ფონდისთვის.
სტენფორდის უნივერსიტეტის პროფესორი მაიკლ ბენონი და ცნობილი ფილოსოფოსი ფრენსის ფუკუიამა გამოცემაში The Foreign Affairs წერდნენ, რომ „ჩინეთის მიერ დაფინანსებული მრავალი ინფრასტრუქტურული პროექტი ვერ ახერხებს ანალიტიკოსების მოსალოდნელი შემოსავლის მიწოდებას. იმის გამო, რომ მთავრობები, რომლებიც ამ პროექტებზე მოლაპარაკებას აწარმოებდნენ, ხშირად თანხმდებოდნენ სესხების მხარდაჭერაზე, ისინი აღმოჩნდნენ უზარმაზარ ვალებში – ვერ აფინანსებდნენ მომავალ პროექტებს ან თუნდაც უკვე დაგროვილი ვალის მომსახურებასაც… ეს ქვეყნები სახიფათო მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ და იძულებულნი გახდნენ მიემართათ დახმარებისთვის საერთაშორისო სავალუტო ფონდისთვის (IMF) და დასავლეთის მიერ მხარდაჭერილი სხვა საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტებისათვის. https://www.foreignaffairs.com/china/belt-road-initiative-xi-imf
ამრიგად, BRI-ის ქვეყნების სავალო კრიზისი დასავლეთის მიერ კონტროლირებადი საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტების ხარჯზეა და ასევე ქმნის განვითარებადი ქვეყნების ეკონომიკების დესტაბილიზაციის რისკებს. ამ სიტუაციის საპასუხოდ, ბენონი და ფუკუიამა სთავაზობენ „ფართო რეფორმებს, რომლებიც გაართულებს სავალუტო ფონდისა და სხვა საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტებისგან სარგებლობას, უფრო მკაცრი კრიტერიუმების შემოღებას ქვეყნებისთვის, რომლებიც ეძებენ ფინანსურ დახმარებას“. ეს რეფორმები მოითხოვენ უფრო მეტ გამჭვირვალობას ყველასგან დაკრედიტებისას ჩინეთის ჩათვლით. https://www.foreignaffairs.com/china/belt-road-initiative-xi-imf
მარტივად რომ ვთქვათ, ჩინეთის მოვალეებს უფრო გაუჭირდებათ IMF-სგან სესხის აღება. დასავლეთის მიერ კონტროლირებადი საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტების ხარჯზე ჩინეთისა და მისი მოვალეების პრობლემების გადაჭრა რთული გახდება. ბენონი და ფუკუიამა ასევე აღნიშნავენ, რომ მრავალი განვითარებადი ქვეყნის ვალი ჩინეთის მიმართ დაფარულია და არ არის ასახული ოფიციალურ სტატისტიკაში. ეს არის ზუსტად ის, რაც მოითხოვს უფრო მეტ გამჭვირვალობას მოვალე ქვეყნებისთვის.
ამგვარად, შეერთებული შტატები და მისი მოკავშირეები იყენებენ BRI-ს პროექტში მონაწილე ქვეყნებში არსებულ სავალო კრიზისს, ისევე როგორც თავად ჩინეთში არსებულ ეკონომიკურ პრობლემებს, რათა აითვისონ სტრატეგიული ინიციატივა.
G20 სამიტის შემდეგ ჯო ბაიდენი ვიეტნამს ეწვევა. ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო ურთიერთობები წარმატებით ვითარდება. მაგრამ შეერთებული შტატები ცდილობენ ვიეტნამთან ურთიერთობა სტრატეგიული პარტნიორობის დონემდე მიიყვანონ.
ვიეტნამს ტრადიციულად დაძაბული ურთიერთობა აქვს ჩინეთთან. ჩინეთის მზარდი მილიტარიზაცია და გეოპოლიტიკური ამბიციები ვიეტნამში შეშფოთებას იწვევს, რითაც ვაშინგტონი აპირებს ისარგებლოს.
შეერთებული შტატები ასევე აქტიურად მუშაობენ თავის ტრადიციულ მოკავშირეებთან აზია-წყნარი ოკეანის რეგიონში – იაპონიასა და სამხრეთ კორეასთან. ახალი მონაწილეების მოზიდვა PGII-ს ინფრასტრუქტურულ პროექტში ქმნის შეერთებული შტატების მეგობრული სახელმწიფოების „სარტყელს“ ჩინეთის გარშემო, რაც ხელს შეუწყობს ჩინეთის ეკონომიკურ და გეოპოლიტიკურ ექსპანსიის შეჩერებას.
