გერმანული რადიოსადგურის „დოიჩე ველეს“ (Deutsche Welle – გერმანული ტალღა) ვებ-გვერდზე გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „სომხეთი რუსეთსა და ევროკავშირს შორის: ნიკოლ ფაშინიანის ტაქტიკური პრაგმატიზმი“ (ავტორი – არშალუის მღდესიანი), რომელშიც განხილულია სომხეთის საგარეოპოლიტიკურ ორიენტაციასთან დაკავშირებული საკითხები, ანუ საით მიდის სომხეთი – ევროპისაკენ აქვს გეზი აღებული თუ რუსეთისაკენ ბრუნდება? რატომ მონაწილეობს ნიკოლ ფაშინიანი ვლადიმერ პუტინთან ერთად 9 მაისის ზეიმში?
გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:
მარტის ბოლოს სომხეთის პარლამენტმა მიიღო კანონი ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესის დაწყების შესახებ, ამის პარალელურად კი, პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა დაადასტურა, რომ იგი მონაწილეობას მიიღებს მოსკოვში დაგეგმილ ზეიმში 9 მაისთან დაკავშირებით – ფაშისტურ გერმანიაზე საბჭოთა კავშირის გამარჯვების 80 წლისთავის აღსანიშნავად.
როგორ უთავსდება ერთმანეთს ორი საკმაოდ წინააღმდეგობრივი საგარეოპოლიტიკური მოვლენა? „დოიჩე ველე“ შეეცადა სომხურ პარადოქსში გარკვევას.
სომხეთ-რუსეთის დიალოგი: საგაზაფხულო დათბობა?
ბოლო კვირეებში, ორწლიანი დაძაბულობის შემდეგ, სომხეთ-რუსეთის ურთიერთობებში ერთგვარი დათბობა შეინიშნება. ამ მხრივ საკვანძო მოვლენად იქცა 14 მარტს გამართული სატელეფონო საუბარი სომხეთის პრემიერ-მინისტრ ნიკოლ ფაშინიანსა და რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს შორის.
ერევნისა და მოსკოვის სატელეფონო კონტაქტის საბაბი გახდა რუსეთის ინფორმირება სომხეთ-აზერბაიჯანის მოლაპარაკების დასრულების თაობაზე, სამშვიდობო ხელშეკრულების ტექსტთან დაკავშირებით. ბუნებრივია, ნიკოლ ფაშინიანმა ისარგებლა ამ შესაძლებლობით, რათა დაედასტურებინა თავისი მონაწილეობა მოსკოვში დაგეგმილ 9 მაისის საზეიმო ღონისძიებებში. მანამდე კი ერთმანეთს ესაუბრნენ საგარეო საქმეთა მინისტრები არარატ მირზოიანი და სერგეი ლავროვი. მოსკოვმა დადებითად შეაფასა ერევან-ბაქოს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულების შეთანხმებული ტექსტის პროექტი, პარალელურად კი განიხილეს როგორც ორმხრივი, ასევე რეგიონული სამხრეთკავკასიური და გლობალური პრობლემები.
ამ დიპლომატიურ კონტაქტზე რეაგირებისას, სომხეთის ეროვნული კრების (პარლამენტის) სპიკერმა ალენ სიმონიანმა მტლიანობაში პოზიტიურად შეაფასა მოსკოვთან გააგქიურებული დიალოგი და აღნიშნა, რომ „მუდმივი დაძაბულობა“ ეფექტურ დიპლომატიურ სტრატეგიად ვერ ჩაითვლება. ამასთან, მან უარყო ხმები, რომ რუსეთთან ურთიერთობის გააქტიურება სომხეთის მთავრობის გადაწყვეტილებას წარმოადგენს.
სომხეთის დაახლოება ევროკავშირთან
ერევან მოსკოვის ურთიერთობის აქტივიზაცია ფართო ინტერესს იწვევს სომხეთის პარლამენტის მიერ 26 მარტს მიღებული კანონის „ევროკავშირში სომხეთის რესპუბლიკის გაწევრიანების პროცესის დაწყების შესახებ“ ფონზე. ეს დოკუმენტი პროევროპული ძალების მიერ შემუშავდა და სანამ პარლამენტში შეიტანდნენ, მოქალაქეთა 52 ათასი ხელმოწერა შეაგროვა. სომხეთის ხელისუფლება მის მიღებას განიხილავს როგორც პრაქტიკულ რეალიზებად კონცეფციისა „დაბალანსებული და გაწონასწორებული“ საგარეო პოლიტიკის შესახებ.
მაგრამ მოსკოვში სხვაგვარად ფიქრობენ და კანონს აღიქვამენ სიგნალად სომხეთის საგარეოპოლიტიკური ვექტორის სავარაუდო ცვლილებად – რუსეთის დასავლეთით ჩანაცვლებად. ასევე არ არის გამორიცხული ერევნის გასვლა იმ სტუქტურებიდან, რომლებშიც მოსკოვი დომინირებს, „ეაეს“-ის („ევრაზიისკიი ეკონომიჩესკიი სოიუზ“ – რუს.) ჩათვლით. სხვატა შორის, რუსეთის ვიცე-პრემიერმა ალექსი ოვერჩუკმა 27 მარტს განაცხადა, რომ სომხეთს მოუწევს არჩევანი გააკეთოს „ეაეს“-სა და ევროკავშირს შორის. „თუ სომხეთი მტკიცედ აირჩევს ევროკავშირის წევრობას, მაშინ მოსკოვი იძულებული გახდება ერევანთან ეკონომიკური ურთიერთობების მთელ კომპლექსს გადახედოს“, – აღნიშნა ვიცე-პრემიერმა. მან ხაზი გაისვა სომხეთის ეკონომიკურ სარგებელს და შეღავათებს რუსეთთან ურთიერთობაში და ციფრები მოიშველია: 2024 წელს რუსეთ-სომხეთის ვაჭრობის მოცულობა 50%-ით გაიზარდა და 12,7 მილიარდ დოლარს მიაღწია, რაც სომხეთის საგარეო ვაჭრობის ერთ მესამედს შეადგენს.
სომხეთი-ევროკავშირი: განზრახვა თუ გაურკვევლობიდან გამოსვლა?
რეზონანსულ სამართლებრივ აქტს, რომელიც სომხეთის პარლამენტმა მიიღო და კანონად გადააქცია, ოპოზიცია მწვავედ აკრიტიკებს, მათ შორის იმის გამოც, რომ მას დეკლარაციული ხასიათი აქვს.
„ევროკავშირში სომხეთის რესპუბლიკის გაწევრიანების პროცესის დაწყების შესახებ“ კანონი, თავისი არსით, მხოლოდ განზარახულობათა დეკლარაციას წარმოადგენს და არა სრულყოფილ კანონს. ის არ შეიცავს რაიმე ვალდებულებას და რეალიზების მექანიზმს“, – ამბობს „დოიჩე ველესთან“ საუბარში არცვიკ მინასიანი, ოპოზიციური ფრაქციის წევრი. იმავდროულად მან ხაზი გაუსვა, თუ როგორ განსხვავდება სომხეთის ამჟამინდელი მდგომარეობა კოპენჰაგენის კრიტერიუმებისაგან, რომლებსაც ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი ქვეყანა აუცილებელად უნდა აკმაყოფილებდეს. „ევროკავშირის სტანდარტებთან დაახლოება ითხოვს თანმიმდევრული ნაბიჯების გადადგმას უკვე მოქმედი სომხეთ-ევროკავშირის პარტნიორობის შეთანხმების ჩარჩოებში და არა ხმამაღალ განცხადებებს, რომელიც საკანონმდებლო აქტებითაა „შეფუთული“, – დარწმუნებულია ოპოზიციური პოლიტიკოსი, – მსგავსი გადაწყვეტილებების მიღება გეოპოლიტიკური დაძაბულობის პირობებში არა მარტო არ მოუტანს რეალურ სარგებელს ქვეყანას, არამედ დამატებითი კონფლიქტების რისკს ქმნის საერთაშორისო არენაზე“.
განსხვავებული აზრი აქვს პარტიის „რესპუბლიკის სახელით“ თავმჯდომარეს არმენ ბაბაჯანიანს, რომელიც ევროკავშირში გაწევრიანების კანონპროექტის ერთ-ერთი ინიციატორია. მან მიღებული დოკუმენტი „სომხეთის გაურკვეველი ზონიდან გამოსვლად და მკაფიო საგარეოპოლიტიკური ორიენტაციის დაკავებად“ შეაფასა, რომელიც ეფუძნება უსაფრთხოებას, ეკონომიკურ განვითარებას და რეალურ სუვერენიტეტს.
„სომხეთმა სასწრაფოდ უნდა შეიმუშაოს ევროკავშირში შესვლის ეროვნული სტრატეგია საგზაო რუკით, უნდა გამოაცხადოს ევრაზიული ეკონომიკური კავშირიდან გამოსვლა – როგორც ბრიუსელთან მოლაპარაკების დაწყების ერთ-ერთი პირობა, ხოლო შემდეგ დაუყონებლივ უნდა მიმართოს ევროკავშირს ასოცირების ხელშეკრულების დასადებად, თავისუფალი ვაჭრობის ზონის შექმნის ჩათვლით“, – ამბობს არმენ ბაბაჯანიანი „დოიჩე ველესთან“ საუბარში.
რუსეთზე გულგატეხილი ელექტორატის გადაბირება?
როგორც ექსპერტები თვლიან, სომხეთის ხელმძღვანელობის სწრაფვა ევროკავშირთან დასაახლოებლად უპირველესად საშინაოპოლიტიკური გარემოებებით არის ნაკარნახევი. მაგალითად, სომეხმა პოლიტოლოგმა ტიგრან გრიგორიანმა „დოიჩე ველესთან“ საუბარში მიუთითა სომხურ საზოგადოებაში ევროპული თემატიკის პოზიტიურ აღქმაზე, რაც ხელისუფლებას ნებას აძლევს გადაიბიროს (მიიზიდოს) ის ელექტორატი, რომელივ რუსეთთან ურთიერთობით გულგატეხილია (რუსეთის პროაზერბაიჯანული პოზიციით ყარაბაღის ომში).
როგორც „დოიჩე ველესთან“ საუბარში აღნიშნა კავკასიის ინსტიტუტის დირექტორმა, სომეხმა პოლიტოლოგმა ალექსანდრე ისკანდერიანმა, ევროპული ინიციატივა შეიძლება იყოს ხელისუფლების სტრატეგიის ნაწილი ოპოზიციური ლანდშაფტის ტრანსფორმაციის მიზნით, 2026 წლის საპარლამენტო არჩევნების წინ.
მოსკოვში, 9 მაისს: ფაშინიანის პოლიტიკური პრაგმატიზმი
ექსპერტები ნიკოლ ფაშინიანის მოსკოვში დაგგემილ ვიზიტს, 9 მაისის ზეიმში მონაწილეობის მისაღებად, სომხეთის რუსეთისაკენ შებრუნების ინდიკატორად არ განიხილავენ. ტიგრან გრიგორიანის თქმით, „ეს უფრო იმას ნიშნავს, რომ სომხეთის ხელისუფლება პოლიტიკურ პრაგმატიზმს ამჟღავნებს“.
„სომხეთისმოქმედება განპირობებულია ცვალებადი გეოპოლიტიკური ლანდშაფტით დონალდ ტრამპის აშშ-ის პრეზიდენტად არჩევის ფონზე, ასევე უკრაინის ომის პოლიტიკური დარეგულირების შესაძლებლობით და აშშ-ის ადმინისტრაციის აქტიურობის მოსალოდნელი დაქვეითებით, მათ შორის სამხრეთ კავკასიაშიც“, – განმარტავს ტიგრან გრიგორიანი, – „სომხეთი იძულებულია გაითვალისწინოს სხვადასხვა სცენარები და სიფრთხილით იმოქმედოს გეოპოლიტიკური გაურკვევლობის ზრდის პირობებში“.
