აღდგომის ბრწყინვალე დღესასწაულთან დაკავშირებით, საქართველოს აეროპორტების გაერთიანება მესტიის, ბათუმის და ამბროლაურის მიმართულებით დამატებით 8 რეისს ნიშნავს.
საქართველოს აეროპორტების გაერთიანების ინფორმაციით, დამატებითი რეისები, შიდა ფრენების მიმართულებით 13-22 აპრილის პერიოდში შემდეგი განრიგით შესრულდება:
შეგახსენებთ, ნატახტარი-მესტიის მიმართულებით – 90 ლარს, ხოლო ნატახტარი-ამბროლაურის მიმართულებით ფრენა 50 ლარი ღირს. 0-დან 3-წლამდე ჩვილები უფასოა, ხოლო 3-დან 12-წლამდე ბავშვებზე მოქმედებს 30 %-იანი ფასდაკლება.
ბილეთების შეძენა უკვე შესაძლებელია ვებგვერდზე https://ticket.vanillasky.ge/en/tickets“, – აღნიშნულია გავრცელებულ ინფორმაციაში.
სასაფლაოების მიმართულებით დღეს და ხვალ ახალი მარშრუტებია დანიშნული. მუხათგვერდის, ვაშლიჯვრის, კუკიის, ახალი კუკიის, მახათას, საბურთალოს, ღრმაღელის, ველისა და ვარკეთილის სასაფლაოების მიმართულებით ავტობუსები დილის 08:00-დან 20:00-მდე იმოძრავებენ. მგზავრობა უფასოა.
ადამიანები ვერ აცნობიერებენ, რამდენად საშიშია ასეთი დამოკიდებულება სიტყვასთან” – ამის შესახებ აღნიშნულია სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, ილია II-ის სააღდგომო ეპისტოლეში.
“მთელ რჯულს ეს ერთი მცნება მოიცავს: „გიყვარდეს მოყვასი შენი, ვითარცა თავი შენი“. ამ სიტყვებით კარგად ჩანს, რომ ჭეშმარიტად თავისუფალი პიროვნება თავისუფალია ეგოიზმისგან და მისი ცხოვრება სიყვარულზე, ზნეობასა და სათნოებაზეა დამყარებული. ასეთ ადამიანთა სიმრავლე ქვეყნის სიძლიერეა.
ჩვენს საზოგადოებაში კი ქვეყანაზე ზრუნვის მოტივით, სამწუხაროდ, მრავალი მხრიდან აქვს ადგილი კატეგორიულ აზროვნებას და მძლავრობს აგრესიული მეტყველება, რაც მოსახლეობაში მკვეთრ პოლარიზებას იწვევს.
ადამიანები ვერ აცნობიერებენ, რამდენად საშიშია ასეთი დამოკიდებულება სიტყვასთან.
სიტყვა ენერგიაა, დადებითი ან უარყოფითი, და თანაც ძალიან ძლიერი, რომელიც თავის გავლენას, პირველ რიგში, მათზე ახდენს, ვისგანაც იგი წარმოითქმის, შემდეგ კი აისახება სხვებზე და საერთოდ გარემოზე;
წმ. პატრიარქი ამბროსი ხელაია მოგვიწოდებს: „თუ დავუდებთ ჩვენს თავისუფლებას საფუძვლად ქრისტეს ზნეობრივ სწავლას და მისი იდეალების ცხოვრებაში განხორციელებას, მაშინ და მხოლოდ მაშინ, შეგვიძლია ვიყოთ სასარგებლო წევრნი სახელმწიფოსი,” – აღნიშნულია ეპისტოლეში.
ვლადიმერ პუტინი სააღდგომო წირვას ისევ მარტო დაესწრო. მსახურებას მოსკოვის ქრისტეს მაცხოვრის ტაძარში რუსეთის პატრიარქი კირილი ატარებდა, რომელმაც კრემლის ლიდერის გადაწყვეტილებას უკრაინაში ჯარების გაგზავნის შესახებ მხარი მტკიცედ დაუჭირა.
პრეზიდენტი პუტინი ეკლესიაში ხალხისგან განცალკევებით, ხელში ანთებული წითელი სანთლით იდგა.
საქართველოს პრემიერ-მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილი მეუღლესთან ერთად სააღდგომო ლიტურგიას დაესწრო.
საზეიმო წირვა სამების საკათედრო ტაძარში, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა, უწმინდესმა და უნეტარესმა ილია მეორემ საპატრიარქო ტახტის მოსაყდრე, სენაკისა და ჩხოროწყუს მიტროპოლიტ შიო მუჯირთან, მღვდელმთავრებთან და სამღვდელოებასთან ერთად აღავლინა.
საზეიმო წირვის დაწყებამდე, სამების საკათედრო ტაძარში შეკრებილმა მრევლმა საქართველოს პატრიარქის სააღდგომო ეპისტოლე მოისმინა.
სააღდგომო ლიტურგიაზე მთავრობის მეთაურთან ერთად პარტია “ქართული ოცნების” თავმჯდომარე ირაკლი კობახიძე, თბილისის მერი კახა კალაძე, ასევე აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლების წარმომადგენლები იმყოფებოდნენ.
გურიაში ტრადიციული თამაშის – “ლელობურთის” სამზადისი დაიწყო. სოფელ შუხუთში სასულიერო პირები აღდგომას ულოცავენ ადგილობრივებს და სტუმრებს. სამზადისი ბურთის სილით დატენვის რიტუალს მოიცავს. ბურთი 16 კგ უნდა იყოს და მის მოსაპოვებლად ერთმანეთს სოფელ შუხუთის ორი უბანი, ე.წ. ზემოურები და ქვემოურები შეერკინებიან.
თამაში, რომელიც როგორც წესი აღდგომის დღესასწაულზე ტარდება, 17:00 საათზე დაიწყება.
მისი თქმით, პუტინთან და ზელენსკისთან საუბრის დროს მსოფლიო ლიდერებმა მოთმინება უნდა გამოიჩინონ, თუმცა ყველაზე მნიშვნელოვანია იარაღის მიმწოდებელი და ომის წამახალისებელი ქვეყნების დარწმუნება იმაში, რომ ეს პროცესი უნდა შეწყდეს.
„აშშ-მა უნდა შეწყვიტოს უკრაინაში ომის წახალისება და დაიწყოს მშვიდობაზე საუბარი. ევროკავშირმა უნდა დაიწყოს მშვიდობაზე საუბარი. ამგვარად საერთაშორისო თანამეგობრობა შეძლებს, უკრაინისა და რუსეთის პრეზიდენტების დარწმუნებას იმაში, რომ მშვიდობა მთელი მსოფლიოს ინტერესებში შედის“, – განაცხადა ბრაზილიის პრეზიდენტმა.
პოლონეთმა და უნგრეთმა უკრაინიდან მარცვლეულისა და სხვა საკვები პროდუქტების იმპორტის აკრძალვის გადაწყვეტილება მიიღეს. ინფორმაციას „როიტერი” ავრცელებს.
სააგენტოს ცნობით, შესაბამისი გადაწყვეტილება უკრაინის ორმა მეზობელმა ქვეყანამ სოფლის მეურნეობის ადგილობრივი სექტორის დასაცავად მიიღო.
„დღეს მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომელიც კრძალავს პოლონეთში მარცვლეულის იმპორტს, ასევე სურსათის სხვა ათობით სახეობას“, – განაცხადა პოლონეთის მმართველი პარტიის „კანონი და სამართლის“ ლიდერმა, ლეხ კაჩინსკიმ.
კაჩინსკიმ ასევე აღნიშნა, რომ პოლონეთი უკრაინის უცვლელ მეგობრად და მოკავშირედ რჩება.
„ჩვენ მას მხარს ვუჭერთ და დავუჭერთ. თუმცა, ყველა სახელმწიფოს, ყველა კარგი ხელისუფლების ვალდებულებაა, ნებისმიერ შემთხვევაში დაიცვას თავისი მოქალაქეების ინტერესი“, – განაცხადა კაჩინსკიმ.
ამასთან, მან აღნიშნა, რომ პოლონეთი უკრაინასთან მოლაპარაკებების დასაწყებად მზადაა.
პოლონეთის აკრძალვას მოგვიანებით უნგრეთის პრემიერ-მინისტრ ვიქტორ ორბანის მთავრობაც შეუერთდა. ამასთან, უნგრეთს ჯერ არ უთქვამს, როდის შევა აკრძალვა ძალაში, თუმცა მთავრობაში აღნიშნეს, რომ ის ივნისის ბოლომდე იმოქმედებს.
უნგრეთის ხელისუფლება იმედოვნებს, რომ მოხდება ევროკავშირის დონეზე რეგულაციების შეცვლა.
რუსეთის ინტერვენციის შედეგად შავი ზღვის პორტების ბლოკირების გამო, უკრაინული მარცვლეულის დიდი ნაწილი, რომელიც ევროკავშირის ქვეყნებში წარმოებულზე იაფია, ცენტრალური ევროპის ქვეყნებში მიედინება, რაც ადგილობრივი ფერმერების ფასებსა და გაყიდვებზე აისახა.
გასულ თვეში ევროკომისიისადმი მიწერილ წერილში აღმოსავლეთ ევროპის ხუთი ქვეყნის პრემიერ-მინისტრები აღნიშნავდნენ, რომ უპრეცედენტოა ისეთი პროდუქტების რაოდენობა, როგორებიცაა მარცვლეული, კვერცხი, ფრინველი და შაქარი. ისინი უკრაინული სოფლის მეურნეობის პროდუქტების იმპორტზე ტარიფების საკითხის განხილვის ინიციატივით გამოდიოდნენ.
უკრაინამ პოლონეთის გადაწყვეტილების გამო წუხილი გამოთქვა და აღნიშნა, რომ სხვადასხვა საკითხის ცალმხრივი რადიკალური ქმედებებით გადაჭრა სიტუაციის დადებით მოგვარებას არ დააჩქარებს.
უკრაინის სოფლის მეურნეობის სამინისტროს განცხადებით, პოლონეთის აკრძალვა ეწინააღმდეგება ექსპორტის ორმხრივ შეთანხმებებს. უწყება საკითხის დასარეგულირებლად მოლაპარაკებების გამართვის ინიციატივით გამოდის.
„ჩვენ გვესმის, რომ პოლონელი ფერმერები რთულ სიტუაციაში არიან, თუმცა ჩვენ ხაზს ვუსვამთ, რომ ყველაზე რთულ მდგომარეობაში ამჟამად უკრაინელი ფერმერები არიან“, – აღნიშნულია უწყების განცხადებაში.
უკრაინას უსაფრთხოების ქმედითი გარანტიები ნატო-ში გაწევრიანებამდე სჭირდება. ამის შესახებ უკრაინის პრეზიდენტმა, ვოლოდიმირ ზელენსკიმ ყოველდღიურ მიმართვაში განაცხადა.
„ლიეტუვაში, სამიტზე ჩვენი საერთო პოზიცია, ყველა მონაწილე სახელმწიფოს პოზიცია შეიძლება, იყოს მხოლოდ ისეთი ამბიციური, როგორსაც საჭიროებს ევროპული უსაფრთხოება. დარწმუნებული ვარ ამაში. უსაფრთხოების ქმედითი გარანტიები უკრაინისთვის, ანუ სინამდვილეში წესებზე დაფუძნებული საერთაშორისო წესრიგისთვის, საჭიროა ალიანსში ჩვენს გაწევრიანებამდე“, – აღნიშნა ზელენსკიმ.
უკრაინის პრეზიდენტმა ასევე აბსოლუტურად რეალისტური და სავსებით კონკრეტული უწოდა მშვიდობის უკრაინულ ფორმულას.
„რუსეთი უნდა მოშორდეს უკრაინის ტერიტორიიდან, მთელი უკრაინიდან, ყველა ოკუპანტი. გაერო-ს წესდების თითოეული პუნქტი კვლავ უნდა ამუშავდეს, არ შეიძლება რუსეთის მიერ საერთაშორისო სამართლის არც ერთი დარღვევის უგულებელყოფა. სწორედ ასეთი პრინციპების საფუძველზე დაბრუნდება უსაფრთხოება და სიმშვიდე საერთაშორისო ურთიერთობებში. სწორედ ამისთვისაა მშვიდობის უკრაინული ფორმულა, აბსოლუტურად რეალისტური და სავსებით რეალური. დღეს მაკრონთან დეტალურად განვიხილე მშვიდობის ფორმულა, ისევე როგორც საერთაშორისო ღონისძიებები, რომლებსაც წელს ვამზადებთ, კერძოდ ნატო-ს ვილნიუსის სამიტი“, – განაცხადა ზელენსკიმ.
,,საიდუმლო სერობის” დახატვის დროს ლეონარდო და ვინჩი უდიდესი პრობლემის წინაშე დადგა: მას უნდა განესახიერებინა სიკეთე იესოს სახით და ბოროტება – იუდას სახით. ლეონარდომ ხატვა შეწყვიტა და მხოლოდ მას შემდეგ განაგრძო, როდესაც იდეალურ მოდელებს მიაგნო. ერთხელ მხატვარი მომღერლების გუნდის გამოსვლას ესწრებოდა და ერთ-ერთ ყმაწვილ მომღერალში ქრისტეს ნათელი, სრულყოფილი სახე შეიცნო. ახალგაზრდა სახელოსნოში მიიწვია და რამდენიმე ჩანახატი გააკეთა. სამ წელიწადში მხატვარმა ტილო თითქმის დაასრულა, მაგრამ ვერაფრით ვერ მიაგნო ტიპაჟს, რომელიც იუდას დასახატად გამოდგებოდა.
ფრესკის დამკვეთი კარდინალი აჩქარებდა. კარგა ხნის შემდეგ ლეონარდომ ქუჩაში მთვრალი, ბინძური, ჩამოძონძილი, ნაადრევად დაბერებული კაცი აღმოაჩინა, ეტიუდის შესაქმნელად დრო აღარ რჩებოდა და მხატვარმა თანაშემწეებს უბრძანა, ტაძარში წაეყვანათ იგი. გაჭირვებით მიათრიეს ეკლესიაში და და ვინჩიმ დახატა იუდა – მის სახეზე აღბეჭდილი იყო ცოდვა, ეგოიზმი, ბედუკუღმართობა. როდესაც მხატვარმა სამუშაო დაასრულა, გამოფხიზლებულმა მათხოვარმა თვალი გაახილა, გაოცებულმა მიმოიხედა და როგორც კი ნახატი დაინახა, შეშინებულმა წამოიყვირა: – ეს ნახატი მე ნანახი მაქვს! – კი მაგრამ, საიდან?. – გაუკვირდა ლეონარდოს. – სამი წლის წინ სანამ ყველაფერს დავკარგავდი, გუნდში ვმღეროდი, მომავლის იმედი მქონდა… ერთმა მხატვარმა წამიყვანა და ჩემი სახე ქრისტეს დასახატად გამოიყენა..ასე რომ, ქრისტეც და იუდაც ერთი და იმავე ადამიანის სახეა ამ ცნობილ ტილოზე.
სულთან სალადინის (1137-1193) სიგელი გაცემულია ჯვაროსნული იერუსალიმის დაცემის შემდეგ. ძეგლის შინაარსიც სწორედ ამ ისტორიული კონტექსტით არის განსაზღვრული. ჯვაროსნული მმართველობისას იერუსალიმის ბერძნული, მართლმადიდებელი საპატრიარქოს უფლებები მნიშვნელოვნად იყო შეზღუდული. ქალაქის დაცემისას ბერძნულმა საპატრიარქომ ისარგებლა სალადინთან ბიზანტიელთა მეგობრული ურთიერთობით და წმინდა ქალაქში კვლავ გაბატონებული ადგილი დაიკავა. სალადინის მიერ წმინდა მიწაზე აღმოსავლელი ქრისტიანების პრივილეგირების მიზეზი არცთუ რთული გასაგებია. ჯვაროსნები წმინდა ქალაქის კვლავ გამოხსნას სწორედ აღმოსავლელ ქრისტიანებთან კოალიციით გეგმავდნენ. ამიტომ სალადინმა აღმოსავლელებს წმინდა მიწაზე იმაზე უკეთესი პირობები შეუქმნა, ვიდრე მათ ჯვაროსნების მმართველობისას ჰქონდათ.
სალადინისგან პრივილეგირებულ აღმოსავლელ ქრისტიანთა შორის პირველ ადგილს ბერძნები და ქართველები იკავებენ, რომელთაც, აბისინიელებთან ერთად, წმინდა საფლავის ტაძარში შესვლისას, სხვა ქრისტიანი ხალხებისგან განსხვავებით, არანაირი გადასახადი არ უნდა გადაეხადათ. სიგელი იერუსალიმის ბერძენ პატრიარქს ძალაუფლებას ანიჭებს ქალაქში მყოფ ყველა აღმოსავლელ ქრისტიანზე, ასევე, პირველ ადგილს აღდგომის ტაძარსა და ქრისტეს საფლავის ტაძარში.
სალადინის შესვლა იერუსალიმში 1187 წელს. შუა საუკუნეების მინიატურა
ბეჰა ად-დინი გადმოგვცემს, რომ ქართველთა მეფემ (თამარმა, ცხადია) სალადინს მოციქული გაუგზავნა და წმინდა მიწაზე გარკვეული პრივილეგიები მოსთხოვა. წყარო ამით ამოიწურება, დანარჩენზე ავტორი რატომღაც დუმს, ამიტომ ამ სანახევრო ცნობის საფუძველზე ძნელია ითქვას, აღასრულა თუ არა სალაჰ ად-დინმა თამარის მოთხოვნები. არსებობს ჟაკ დე ვიტრის კარგად ცნობილი მითითებაც იერუსალიმში ქართველი მომლოცველების პრივილეგიების შესახებ, მაგრამ ეს ცნობები XIII საუკუნის ათიან წლებს ეხება და არა სალადინის ეპოქას… ბეჰა ად-დინის დუმილის მიზეზი, ვფიქრობ, გასაგებია. იგი ცდილობს, სალადინი უკომპრომისო მუსლიმ მმართველად წარმოადგინოს. შესაბამისად, არ სურს საუბარი იმ დათმობებზე, რომელზე წასვლამაც სალადინს ძლევამოსილ ქრისტიანულ სახელმწიფოსთან – საქართველოსთან მოუწია. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, სულთან სალადინის სიგელი შეუფასებელი ღირებულების პირველწყაროა, სადაც თავად სალადინი განსაზღვრავს იმ პრივილეგიებს, რაც წმინდა მიწაზე ქართველებმა მიიღეს.
სალადინის სიგელი
“მე, სალაჰ ედ დინი, სულთანი ეგვიპტისა და მისი პროვინციებისა, პალესტინისა, იერუსალიმისა, ნაბლუსი, დამასკოსი და მიმდებარე მიწათა, ვბრძანებ, რომ რუმის (რომის, ბერძენთა) სამეუფეო ერის მოწესეთაგან, მათ მღვდელთაგან და ასევე ქართველთაგან, კოპტთაგან და აბისინიელთაგან მომავალნი კამამეს (აღდგომის ტაძარი) მოსალოცად არ გადაიხდიან არც ხარაჯას, არც კაფარს, არც არანაირ სხვა გადასახადს, არამედ ისარგებლებენ საგადასახადო შეუვალობით.
ვბრძანებ, რომ ბერძენთა პატრიარქი, რომელიც მკვიდრობს აქ, იქნება თავი ყველა სხვა ნაზარეველი ერისგან მომავალთათვის – სომეხთათვის, კოპტთათვის, სირიელთათვის, ნესტორიანელთათვის, ფრანგთათვის და ყველა სხვა ნაზარეველი ხალხისათვის. ის იქნება, ვინც იუფროსებს კამამეში. ის იქნება, ვინც შევა იესოს საფლავში, აიღებს იქ ცეცხლს და მისცემს ყველა ნაზარეველს.
ამიერიდან, კამამე იქნება ხელშეუხებელი და ნურცერთი მუსლიმი ნუ გარდაქმნის მას მეჩეთად. აჰა! რასაც ვბრძანებ, ნურც ერთი მუსლიმი ნუ გადავა ჩემს ბრძანებას”. წარმოდგენილი დოკუმენტი თარგმნილია ტექსტის ფრანგულენოვანი გამოცემიდან: Moschopoulos N., La Terre Sainte essai sur I’histoire politique et diplomatique des lieux saints de la chretienite, Athènes, 1957, 365.
ედიკულე (XIX საუკუნის აკლდამა) ქრისტეს საფლავზე
* * *
თამარის ისტორიკოსი გვაწვდის დაწვრილებით ცნობებს, თუ რა თავდადებით ზრუნავდა ძლევამოსილი დედოფალი ზოგადად იერუსალიმელი ქრისტიანებისთვის და არა მხოლოდ იქ არსებული ქართული სამონასტრო კოლონიებისთვის: “…ხოლო იერუსალიმისათვის რადღა სახმარ არს თქმად, რამეთუ წარგზავნიდის ამათ ყოველთა შინა ეკლესიათა ბარძიმ-ფეშხუმებსა, და სიწმიდეთა საბურავებსა და მონაზონთა და გლახაკთათვის ოქროთა აურაცხელთა. ტყუენი განათავისუფლნის და ხარკი ერისა თვით უკუნსცის და ყოველი ჭირი დაჭირებული აღიღის მათგან” (ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის რედაქტორობით, ტ. 2, თბილისი, 1959, 141-142).
ჩვენს ისტორიოგრაფიაში უცნობ ერთ უმნიშვნელოვანეს დოკუმენტში, პაპ ინოკენტი III-ის წერილში ლაშა-გიორგისადმი აღნიშნულია, რომ ლაშას წინამორბედი ქართველთა მეფეები ძლიერად იცავდნენ წმინდა მიწას (Hunter F., Histoire du Pape Innocent, Tome 3, Paris, 1855, 133.) ამ მაგალითის მოყვანით გამოცდილი დიპლომატი ინოკენტი III ცდილობდა ლაშას დათანხმებას ჯვაროსნულ ლაშქრობაში მონაწილეობაზე.
შუა საუკუნეების პაპობის ეს ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ფიგურა აქ, ფაქტობრივად, ირიბად იმეორებს “ქართლის ცხოვრების” ცნობებს თამარისგან წმინდა მიწის განსაკუთრებული მფარველობის შესხებ. ამავე სინამდვილეს ასახავს არაპირდაპირ იერუსალიმის პატრიარქ დოსითეოსის შემდეგი ცნობაც: “ივერიის ყველაზე ღვთისმოსავი მეფეები იყვნენ მფარველნი და ქტიტორნი სიცოცხლის მომნიჭებელი საფლავისა (ქრისტეს საფლავისა) და სხვა თაყვანსაცემი ადგილებისა. რადგან ბერძნებისა და ფრანკების არაბებთან და ეგვიპტის სულთანთან ბრძოლის დროს მონასტრები გაპარტახდა და მიუახლოვდა აღსასრულს, ივერიის მეფეები კი მხარში ამოუდგნენ მათ” (ალექსიძე ლ., უცხოელთა და უცხო სარწმუნოების მიმდევართა უფლებრივი მდგომარეობა შოთა რუსთველის ეპოქის საქართველოში, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის შრომები, ტ.125, #6, თბილისი, 1968). რა იგულისხმება იერუსალიმის მონასტერთათვის “მხარში ამოდგომაში”, პირდაპირაა ნათქვამი ლაშა-გიორგისდროინდელ ისტორიკოსთან – თამარმა “რომელნიმე დარღუეულნი აღაშენა, რომელნიმე მათითა საფასოთა დაიხსნნა ხარკისაგან უცხო თესლთასა”). 1192 წელს თამარმა მოახერხა ქართველი ბერების – აღდგომელების ქრისტეს საფლავის ტაძარში დამკვიდრება. ამასთანავე, მან მოიპოვა უფლება დაზიანებული ტაძრების აღდგენისა (Hunt L.A., Earsten Christian Art and Culture in the Ayyubid and Early MamLuk Periods: Cultural Convergence between Jerusalem, Greater Syria and Egypt, in: Ayyuibid Jerusalem: The Holy City in Context 1187-1250, Edited by R. Hillenbrand And S. Auld, London, 2009, 328.)
დასასრულ, მკითხველის ყურადღებას მივაქცევ კიდევ ერთ მრავლისმეტყველ, უცნობ წყაროს, XIII საუკუნის დომინიკანელ ბერს – ფრა თომას კანტიმპრესს, რომელიც იერუსალემისადმი თამარის განსაკუთრებულ დამოკიდებულებაზე საუბრისას, აცხადებს, რომ “მებრძოლ ქალთა უმამაცესი მოდგმის” ამ დედოფალმა, “მიანიჭა თავის თავს ტიტული ტამპლიერისა და უფლის საფლაველისა”. (ბ. ჭიჭინაძე “საქართველოს ხუთჯვრიანი დროშის წარმომავლობა და ქართულ-ჯვაროსნული ურთიერთობები”, 2022, 83, 84).
რა თქმა უნდა, ამ ცნობის პირდაპირ გაგება მისი ვულგარიზება და სამეცნიერო ღირებულების შებღალვა იქნება. ცხადია შეუძლებელია, თამარი ტამპლიერთა ორდენში გაწევრიანებულიყო, მაგრამ მეორე მხრივ, ტამპლიერთა ერთ-ერთი ძირითადი ფუნქცია წმინდა მიწისა და მისი ქრისტიანების დაცვა იყო და ფართო მნიშვნელობით, ტამპლიერებად შეიძლება მიჩნეულიყვნენ წმინდა მიწის გავლენიანი ქრისტიანი მფარველებიც. ამ აზრით კი თამარი მართლაც უპირველესი ტამპლიერი იყო. საინტერესოა ფრა თომასის მითითება, რომ თამარი ამავე დროს იყო “უფლის საფლაველიც”, ამ ყველაზე საპატიო ქრისტიანული ტიტულის მფლობელები კი ხშირად სწორედ უფლის საფლავთან იკრძალებოდნენ. ჩანს, სწორედ ამ გარემოებას ეხმაურება ფრანგი რაინდის, ჟილბერ დე ბუას ნახევრად ლეგენდარული ცნობა თამარის უფლის საფლავთან დაკრძალვის გეგმის შესახებ.
საგულისხმოა, რომ ფრა თომასის მიხედვით თამარი განკერძოებით არ დგას, ის “უმამაცეს ქალთა” პლეადითაა გარშემორტყმული. ქართველ ქალთა ეს შორს გავარდნილი სახელი გვახსენებს დინარ დედოფლის (რომლის ისტორიული პროტოტიპიც თამარია) სიტყვებს: “მთელ მსოფლიოს მისწვდება ხმა ქართველ ქალთა დიდების შესახებ”. ყველა ამ წინამძღვრის შემდეგ უფრო კარგად გასაგები ხდება ერთი წარმოუდგენელი ფაქტი, რომლის შესახებაც ევროპული ლიტერატურის საუკეთესო მკვლევრები ჰანს ვან დეიკი და ვილემ ნოუმენი წერენ: “ელეონორა აკვიტანელს სურდა მიმსგავსებოდა ქართველ ქალბატონებს…” (Hans van Dijk, Willem Noomen – “Aspects de l’épopée romane”, 1995, 127). ჩვენი სამეცნიერო ლიტერატურისთვის ჯერაც უცნობი წყაროებიდან ჩანს, რომ თამარი ამ ეპოქის ევროპაში მიჩნეულია სრულიად საქრისტიანოს მცველ რაინდ დედოფლად, რადგან ერთი მხრივ, ის იცავს დარიალის აპოკალიფსურ და ცივილიზაციათშორის კარიბჭეს, მეორეს მხრივ კი, ფრა თომასის ჩვენებით ის “ტამპლიერიცაა”, მფარველობს წმინდა მიწას.
თამარ მეფე. ყინწვისის ფრესკა
თამარის თანამედროვე ელეონორას სურვილი, “მიმსგავსებოდა ქართველ ქალბატონებს…” სწორედ ზემოთ მოტანილი გარემოებებით უნდა აიხსნებოდეს. ნიშანდობლივია თამარის მემატიანის ცნობაც, რომ “ფრანგნი თამარის ქებათა მელექსეობდიან”. ჩანს, ელეონორას სურდა, ყოფილიყო ქრისტიანობის მცველი ისეთი რაინდი, როგორიც თომას კანტიმპრესის მიხედვით იყვნენ თამარი და მისი ბანოვნები.
ამ პერიოდის ზოგი წყარო საქართველოს მოიხსენიებს, როგორც ფემინია მაჯორა – დიდი საქალებო, ქალთა დიდი მიწა… შესაბამისად, გასაკვირი არაა, რომ ელეონორას იდეალებიც საქართველოსთან ყოფილიყო დაკავშირებული.
აღდგომა არის ერთადერთი ქრისტიანული დღესასწაული, რომელსაც ბრწყინვალე ეწოდება. სწორედ ამ დღეს მთავრდება დიდი მარხვა და მორწმუნეები მაცხოვრის აღდგომით გამოწვეულ სიხარულს ერთმანეთს უზიარებენ: -„ქრისტე აღდგა!“.
სააღდგომო სუფრის ერთ-ერთი მთავარი და განუყოფელი ნაწილია პასკა, რომელსაც თავისი სიმბოლური დატვირთვა აქვს. საიდან იღებს სათავეს ეს ტრადიცია? რისი სიმბოლოა პასკა და რა განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მას?
რას უკავშირდება სააღდგომო პასკის ტრადიცია?
გადმოცემის თანახმად, აღდგომის შემდეგ იესო ქრისტე თავის მოწაფეებს სწორედ მათი ტრაპეზის დროს გამოეცხადა. მოციქულებს მაცხოვრისთვის განკუთვნილი ცენტრალური ადგილი გამზადებული ჰქონდათ, მაგიდის შუაგულში კი მისთვის პური იდო. სწორედ ამ ბიბლიურ მოვლენასთან დაკავშირებით, დროთა განმავლობაში წარმოიქმნა ტრადიცია, რომლის მიხედვითაც ტაძარში, სპეციალურ მაგიდაზე დებდნენ პურს (ბერძნულად „არტოსი“). ამ ფორმით მორწმუნეები მოციქულებთან ქრისტეს ტრაპეზს იხსენებდნენ. მთელი ბრწყინვალე შვიდეულის (აღდგომის მომდევნო კვირა) განმავლობაში ტაძრებში აღსავლის კარი ღიაა და სწორედ მის წინ დევს არტოსი. შაბათის ლოცვის დასრულების შემდეგ კი ის მორწმუნეებს ურიგდება.
დროთა განმავლობაში ყველა ქრისტიანულ ოჯახში აღდგომის ბრწყინვალე დღესასწაულისთვის სააღდგომო პურის მომზადება თავად დაიწყეს.
ბიბლიაში ნახსენებია თუ არა პასკა?
რა თქმა უნდა, ბიბლიაში სააღდგომო პასკაზე საუბარი არ არის და არც შეიძლება იყოს. ამის მიზეზი მარტივია – პასკა არის მე-19 საუკუნის კულინარიული გამოგონება. ბიბლიაში სააღდგომო პურის სახით მოიხსენიება ებრაული უსაფუარო ხმიადი.
და პასკის წინამორბედი რა იყო?
სააღდგომო პასკის წინამორბედი იყო ბერძნული არტოსი. ეს არის საგანგებოდ გამომცხვარი პური, რომელსაც ჯვრის ან ქრისტეს აღდგომის გამოსახულება აქვს.
პასკა რა არის?
კანონიკური არტოსისგან განსხვავებით, პასკა არის სახლის პირობებში დამზადებული სააღდგომო პური, რომელსაც აღდგომის ბრწყინვალე დღესასწაულისთვის აცხობენ.
თუმცა არტოსისთვის კანონიკური სააღდგომო პურის დარქმევაც რთულია, რადგან იესო ქრისტე მოციქულებთან ტრაპეზის დროს მიირთმევდა არა არტოსს და მით უფრო პასკას, არამედ ჩვეულებრივ ებრაულ ხმიადს. შესაბამისად, ბიბლიაში არ არის ნახსენები არც არტოსი და მითუმეტეს არც პასკა. ორივე მათგანი სააღდგომო პურისა და თანამედროვე ყოფის ადაპტირებული ვერსიაა.
თანამედროვე ფორმა სააღდგომო პასკამ მხოლოდ და მხოლოდ მე-19 საუკუნეში მიიღო. ეს ყველაფერი კი პოლონეთის მეფე სტანისლავ ლეშინსკის, უფრო კონკრეტულად კი მისი მზარეულის დამსახურებაა. სწორედ ამ უკანასკნელმა მისცა სააღდგომო პურს ეს ფორმა. სიმბოლურად პასკა აღნიშნავს გოლგოთას, მთას, სადაც იესო ქრისტე ჯვარს აცვეს.
