ცნობილი ამერიკული ჟურნალი „ფორინ ეფეარსი“ (Foreign Affairs) აქვეყნებს ვრცელ სტატიას სათაურით „საქართველოს ავტორიტარული დრეიფი: დასავლეთმა არ უნდა მისცეს ნება თბილისს რუსეთის ორბიტაზე დასაბრუნებლად“ (ავტორი – ქრისტიან ქერილი).
პუბლიკაციის დასაწყისში ამერიკელი ჟურნალისტი ესაუბრება ნიკა ხოჯავას – 28 წლის დისკ-ჟოკეის პოპულარული ტექნოკლუბ Left Bank-დან, რომელიც პარლამენტის წინ მიმდინარე ხალხმრავალი ახალგაზრდულ მიტინგში მონაწილეობს და ქვეყნის ხელისუფლების წინააღმდეგ არის განწყობილი. იმიტომ, რომ მისი აზრით, მმართველმა პარტიამ „ქართულმა ოცნებამ“ ჯერ საპარლამენტო არჩევნები გააყალბა, ახლა კი ევროკავშირის გზიდან გადახვევას ცდილობს.
სტატიაში აღწერილია იმ მიტინგებისა და დემონსტრაციების მიზეზები, რომელმაც მოქალაქეების ქუჩაში გამოსვლა გამოიწვია. პოლიციის სპეცდანიშნულების ქვედანაყოფებმა მკაცრი რეაგირება მოახდინეს საპროტესტო აქციების მონაწილეებზე და მათ წინააღმდეგ ფიზიკური ძალადობა გამოიყენეს. დაკავებული იქნა 400-ზე მეტი ადამიანი. „ისეთი პატარა ქვეყნისათვის, როგორიც საქართველოა, ეს ძალზე დიდი რიცხვია. თუ აშშ-ის მოსახლეობას შევადარებთ და თუ ეს ამერიკაში მოხდებოდა, მაშინ ასეთი პროპორციით საპყრობილეში 36 ათასი ამერიკელი მოქალაქე აღმოჩნდებოდა“, – წერს ავტორი და აღნიშნავს, რომ იგი შეხვდა ოპოზიციონერებს, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს, რეგიონულ ექსპერტებს, დიპლომატებს და პოლიტიკოსებს [მაგრამ არ შეხვედრია ხელისუფლების მხარდამჭერებს].
„დემოკრატიის შუქურიდან“ არჩევნების ფალსიფიკაციამდე
„დღეს ბევრი ქართველი ამბობს, რომ ქვეყანა ერთპარტიული დიქტატურის ზღურბლზე იმყოფება. ეს საოცარი ცვლილებაა იმ ქვეყნისათვის, რომელსაც ორი ათეული წლის წინათ აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშ-უმცროსმა „თავისუფლებისა და დემოკრატიის შუქურა“ უწოდა“, – ნათქვამია სტატიაში.
„ამჟამად პრაქტიკულად არავის არ ეპარება ეჭვი, რომ ოქტომბრის ბოლოს ჩატარებული საპარლამენტო არჩევნები ხელისუფლებამ გააყალბა, თუმცა დასავლეთის მთავრობების რეაქცია უცნაურად თავშეკავებული იყო. თავის წინასწარ დასკვნაში ეუთოს დელეგაციამ ქართველი ჩინოვნიკები შეაქო, რომ არჩევნები „ეფექტურად და გამჭვირვალედ“ ჩატარდა, მოხსენებაში ნათქვამია რამდენიმე დარღვევის თაობაზეც, მაგრამ დაგმობის გარეშე. ევროპელი ჩინოვნიკის აღიარებით, „არჩევნებში აქტიურობა მაღალი იყო, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველოში დემოკრატიული სისტემა იზრდება და ვითარდება“. შეიძლება ითქვას, რომ მთლიანობაში, ევროპელი და ამერიკელი ოფიციალური პირები მზად არ არიან ბოლომდე დაწვან ხიდები თბილისთან და იმით შემოიფარგლნენ, რომ „საერთაშორისო დამკვირვებლებმა არჩევნები თავისუფლად და სამართლიანად არ აღიარესო“.
ავტორიტარული ქვეყნების ლიდერები კი ნაკლებად თავშეკავებულები აღმოჩნდნენ: ჩინეთმა საქართველოს ხელისუფლება შეაქო არჩევნების მშვიდად ჩატარებისთვის, ხოლო ვენესუელის ლიდერმა ნიკოლას მადურომ აღფრთოვანება ვერ დამალა „სამაგალითო ხმის მიცემის გამო“, უნგრეთის პრემიერ-მინისტრმა ვიქტორ ორბანმა მმართველ პარტიას „საოცარი გამარჯვება“ მიულოცა.
საქართველოს ხელისუფლების მმართველობის ავტორიტარული სიმპტომები ბევრად არის განპირობებული შიდა პოლიტიკით და, კერძოდ, „ქართული ოცნების“ მოქმედებით, მისი ლიდერის, მილიარდერ ბიძინა ივანიშვილის ამბიციებით, რომელმაც თავისი ქონება რუსეთში საქმიანობით დააგროვა. ქვეყნის ხელისუფლებაში მოსვლიდან – 2012 წლიდან – „ქართული ოცნება“ ნელ-ნელა, მაგრამ განუხრელად ატარებდა ავტორიტარული მმართველობის კურსს, რომელმაც ამჟამად, როგორც ჩანს, თავის კულმინაციას მიაღწია. ამასთან, დასავლეთი, რომელიც ოდესღაც აქტიურად მხარს უჭერდა საქართველოში დემოკრატიული მმართველობის დამყარებას, ახლა რატომღაც პასიურობს. დიდი ხნის განმავლობაში აშშ და ევროპა „ქართული ოცნების“ პოლიტიკაში არ ერეოდა და თბილისი მმართველობას თავისი შეხედულებით ახორციელებდა. ახლა ქართველები ამისათვის მწარე ფასს იხდიან, ოფიციალური თბილისი კი დასავლეთს რუსეთისაკენ შებრუნებით ემუქრება.
მოსკოვს დიდ ფსონი აქვს დადებული ამ დაპირისპირებაში. საუკუნეების განმავლობაში რუსები სამხრეთ კავკასიას სტრატეგიული მნიშვნელობის თავის „უკანა ეზოდ“ განიხილავდნენ, რომელსაც თურქეთისა და სპარსეთის მიმართ საყრდენის როლი უნდა შეესრულებინა. გარდა ამისა, მეოცე საუკუნეში კასპიის ზღვის მიღმა აღმოჩენილმა ენერგეტიკულმა საბადოებმა საქართველოს ტრანზიტის როლი შესძინა – კასპიის ნავთობი და გაზი, ქვეყნის ტერიტორიის გავლით, ევროპისაკენ მიდის. რუსეთი კარგად აცნობიერებს ამ რეგიონის მნიშვნელობას და ამიტომ ვლადიმერ პუტინი არ დაუშვებს, რომ რომელიმე ქვეყანამ – თუნდაც საქართველომ, მოლდოვამ ან უკრაინამ – უპირატესობა მისცეს დასავლურ ლიბერალურ დემოკრატიას ყოფილი საბჭოთა იმპერიის სივრცეში.
აუსრულებელი ოცნება
საქართველო თავისი 3,7 მილიონიანი მოსახლეობით დიდი ხანია სარგებლობს დემოკრატიული ქვეყნის სტატუსით, რომელიც სამხრეთ კავკასიის სტრატეგიულ რეგიონში ერთადერთია შემორჩენილი. 35 წლის განმავლობაში, ანუ იმ დროიდან, როცა საქართველოს დამოუკიდებლობა აღიდგინა საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ, თბილისი მთელი ძალებით ცდილობდა დასავლეთთან ურთიერთობის განმტკიცებას იმ მიზნით, რომ დაცული ყოფილიყო რუსეთის იმპერიული ზრახვებისაგან. დასავლეთი, როგორც წესი, ქართველების სწრაფვას იზიარებდა და მხარს უჭერდა – იმიტომ, რომ პროდასავლური საქართველო მნიშვნელოვანი მოკავშირე გახდებოდა რეგიონში, სადაც აშშ და ევროპას საიმედო მეგობრები სჭირდებათ. სოციოლოგიური გამოკითხვები ადასტურებენ, რომ ქვეყნის მოსახლეობა პროდასავლური კურსის ერთგულია: ქართველთა 80% თავისი ქვეყნის მომავალს ევროკავშირის შემადგენლობაში ხედავენ. 2023 წლის დეკემბერში ევროკავშირმა აღიარა ქართველების სურვილი და ქვეყანას ორგანიზაციაში მიღების კანდიდატის წოდება ოფიციალურად მიაკუთვნა.
დღეისათვის ევროკავშირის დაპირება წევრად მიღების თაობაზე უფრო იმ ოცნებას ჰგავს, რომელსაც ასრულება არ უწერია. 27 ოქტომბერს, ოპოზიციის მოლოდინის საწინააღმდეგოდ, მმართველმა პარტიამ განაცხადა, რომ სწორედ მან გაიმარჯვა საპარლამენტო არჩევნებში – მოაგროვა ხმების თითქმის 54%, რაც „ოცნებას“ პარლამენტის კონტროლის შესაძლებლობას აძლევს. დანარჩენი ხმები მიიღო ოთხმა ქართულმა ოპოზიციურმა პარტიამ. სხვათა შორის, ქართულ ოპოზიციას დიდი ხანია ერთი სენი სჭირს – უთანხმოება, რის გამოც ცალ-ცალკე ვერცერთი პარტია ვერ ლიდერობს“, – წერს ავტორი და იქვე მიუთითებს, რომ არსებობს მკაფიო მტკიცებულებები იმისა, რომ მმართველმა პარტიამ არჩევნების შედეგები გააყალბა: იყო მუქარები, დაშინებები, ბიულეტენების ურნებში უკანონო ჩაყრის მცდელობები. არასამთავრობო ორგანიზაციებმა დააფიქსირეს მმართველი პარტიის პოპულარობის შემცირება – დაახლოებით 40%-ის დონეზე. ამასთან, დამოუკიდებელმა გამოკითხვებმა ცხადყვეს, რომ „ქართული ოცნება“, ოპოზიციასთან შედარებით, მაინც მეტი მხარდაჭერით სარგებლობს. არჩევნები გაყალბების გარეშეც რომ ჩატარებულიყო, მმართველი პარტია მაინც ყველაზე მეტ ხმებს მიიღებდა, მაგრამ არა 54%-ის რაოდენობით.
„ქართული ოცნების“ მანიპულაციების მიღმა ვლადიმერ პუტინის აჩრდილი მოჩანს. რასაკვირველია, ბიძინა ივანიშვილმა და მისმა მრჩევლებმა თავიდანვე კარგად იცოდნენ, რომ ქართველებს რუსეთის გავლენის შემცირება სურთ: ბევრი თვლის, რომ ვლადიმერ პუტინი იმპერიალისტური ქვეყნის ლიდერს წარმოადგენს, რომელიც ისწრაფვის ეროვნული თვითგამორკვევა დათრგუნოს. ქართველები ლიბერალური დემოკრატიის მხარდამჭერნი არიან, რომელიც ყველანაირი ტირანიის (მათ შორის, რუსულისაც) წინააღმდეგ ბრძოლის მნიშვნელოვან დასაყრდენს წარმოადგენს.
ბიძინა ივანიშვილის პარტიამ მოქმედების ისეთი სტრატეგია შეარჩია, რომელიც შესაძლებლობას მისცემდა ამ პრობლემებისათვის გვერდი აევლო. სხვა ქვეყნების მემარჯვენე პოპულისტების მსგავსად, „ქართული ოცნება“ „ტრადიციული ფასეულობების“ დაცვის პროგრამას აყენებს და აკრიტიკებს „ლგბტ“ საზოგადოებას, ევროპას კი იმაში ადანაშაულებს, რომ ბრიუსელი კონსერვატორ ქართველებს თავს ახვევს უცხო დღის წესრიგს. ვლადიმერ პუტინი მჭიდროდ თანამშრომლობს რუსულ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, იგივეს აკეთებს ბიძინა ივანიშვილიც ქართულ ეკლესიასთან მიმართებით.
მიუხედავად იმისა, რომ მოსკოვი აშკარად მხარს უჭერს „ქართული ოცნების“ პროგრამას, ბიძინა ივანიშვილი თავს არიდებს პრორუსული პოზიციის აშკარად გამოვლენას. ამის ნაცვლად იგი ცდილობს ქართველებში შიში დათესოს და აცხადებს, რომ „გლობალური ომის პარტიას“ საქართველოს ჩაბმა სურს რუსეთ-უკრაინის ომში: მან კარგად იცის, რომ 2008 წლის ომის საშინელების მომსწრე ქართველებში ომი ნეგატიურ გრძნობებს აღძრავს (…).
ანტილიბერალიზმის გაღრმავება
2012 წელს ქვეყნის ხელისუფლებაში მოსვლის დროიდან, „ქართულმა ოცნებამ“ პარტიის მიერ სახელმწიფოს მიტაცების მასტერ-კლასი ჩაატარა: ბიძინა ივანიშვილმა თანდათანობით შეცვალა თავისი მხარდამჭერებით პრაქტიკულად ყველა საკვანძო ბიუროკრატიული ჩინოვნიკი მართლმსაჯულებისა და სამართალდამცველ სისტემაში. ქვეყანაში, სადაც მოსახლეობის ერთი მესამედი სახელმწიფო სტრუქტურებში მუშაობს და პირდაპირ არის დამოკიდებული მთავრობის „წყალობაზე“, სახელმწიფო ბიუროკრატიის მიმართ ასეთი კონტროლი არჩევნებში მძლავრ სასურველ მხარდაჭერას უზრუნველყოფს მმართველი პარტიის სასარგებლოდ. „ქართულმა ოცნებამ“ კონსტიტუციაც თავისი სურვილის შესაბამისად შეცვალა, დაამყარა კონტროლი ცენტრალურ საარჩევნო კომისიაზე…
როცა „ქართული ოცნება“ ქვეყანაში თავის მოწინააღმდეგეებს ავიწროებდა და სახელმწიფო აპარატის მიმართ კონტროლს აძლიერებდა, ის დასავლეთთან კავშირს მაინც არ წყვეტდა. თავის მხრივ, ბრიუსელელი და ვაშინგტონელი ოფიციალური პირები თვალს ხუჭავდნენ და იგნორირებდნენ მმართველი პარტიის ანტიდემოკრატიულ ტენდენციებს. იმ დროს, როცა უკვე საქართველოს ხელისუფლება შემჩნეული იყო რუსეთის კანონმდებლობის მსგავსი აქტების მიღების მცდელობაში (მაგალითად, „უცხოური აგენტის შესახებ“), დასავლეთმა საქართველოს ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსი მიანიჭა. ეს ფაქტი მთავრობამ საკუთარი პრესტიჟის ასამაღლებლად გამოიყენა. გარდა ამისა, თბილისმა ევროკავშირში მომხრე შეიძინა უნგრეთის სახით, რომლის სტილით კარგად სარგებლობს, კრემლის მდუმარე მოწონებით.
„დეკემბერში დასავლეთი გააქტიურდა და ქართველი ჩინოვნიკების მიმართ სანქციების დაწესება დაიწყო… თუმცა, როგორც „ქართული ოცნების“ ერთ-ერთმა წარმომადგენელმა მითხრა, პარტია მაინცდამაინც დიდად არ არის შეშფოთებული სანქციების გაფართოებით და თქვა, რომ შეზღუდვები და ემბარგოები თბილისს არ აშინებს. მართლაცდა, ევროკავშირში უნგრეთმა და სლოვაკეთმა (რომლებსაც მემარჯვენე პოპულისტური მთავრობები ჰყავთ), ჩაშალეს საქართველოს წინააღმდეგ ფართო სანქციების დაწესების მცდელობა.
გარეშე ძალებს მაინცდამაინც ბევრი რამის გაკეთება არ შეუძლიათ. საბოლოო ჯამში, ქართული დემოკრატია თვითონ ქართველებმა უნდა გადაარჩინონ. სამწუხაროდ, ოპოზიციაში ერთიანობა არ იგრძნობა და ყველა ვიწრო პარტიული ინტერესების ჩარჩოებში მოქმედებს, ერთმანეთს აკრიტიკებენ და ბრალს უყენებენ. პარტია „ერთიანმა ნაციონალურმა მოძრაობამ“, რომელიც მიხეილ სააკაშვილის ხელმძღვანელობით ქვეყნის სათავეში ცხრა წელი იყო, ბევრი რეფორმა გაატარა, მაგრამ ქვეყანას „რკინის ხელით“ მართავდა, რაზედაც დასავლეთი თვალს ხუჭავდა. დასამალი არაა, რომ „ნაციონალებიც“ თავიანთი მმართველობის დროს არჩევნების მანიპულირებას ეწეოდნენ და კრიტიკოსებს ციხეებში ამწყვდევდნენ. პარტიის ასეთმა პოლიტიკამ ბევრი ქართველი გააბოროტა და მათ წინააღმდეგ განაწყო. თავის მხრივ, ბიძინა ივანიშვილი დაინტერესებულია შეინარჩუნოს ესოდენ არაპოპულარული პარტია და ის საფრთხობელას სახით გამოიყენოს – მთლიანად ოპოზიციის „გასაშავებლად“.
ბოლო სამი ათეული წლის განმავლობაში ქართველებმა გადაიტანეს სამოქალაქო ომი, კლეპტოკრატია, მტრის შემოსევა, სახელმწიფო ინსტიტუტების ნგრევა, ოცნებებისა და იმედების გაცრუება… დასავლეთი ცდილობდა დახმარებას ფულით და რჩევებით, ზოგჯერ შუამავლადაც კი გამოდიოდა კონფლიქტების მოგვარების საქმეში, ქვეყანა დემოკრატიის ციტადელად ჩათვალეს, მაგრამ საბოლოო ჯამში მაინც დასანანი მემკვიდრეობის მოწმენი გახდნენ. (…)
აღნიშნავს რა დასავლეთის მთავრობების მზადყოფნას – 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების ფონზე თვალები დახუჭოს მიხეილ სააკაშვილის მთავრობის მიერ წარსულში ჩადენილ ცოდვებზე, სტივენ ჯონსი, საქართველოს ექსპერტი ჰარვარდის უნივერსიტეტიდან, ამბობს, რომ დასავლეთი განგებ არ ხედავდა ქართული პოლიტიკის მყარ ანტილიბერალიზმს, რომელიც დემოკრატიის ნიღბის ქვეშ იზრდებოდა [იმავე „ნაციონალთა“ ხელისუფლების დროსაც]. ოპოზიციური პარტიებიც ზოგჯერ არასწორად მოქმედებენ: ბევრი ქართველი აღნიშნავს, რომ ოპოზიციის ლიდერები, როგორც წესი, უფრო მეტ დროს ატარებენ ბრიუსელში და ვაშინგტონში, ვიდრე ქართველ ამომრჩევლებს შორის. რამდენიმე დემონსტრანტმა ე.წ. „ჯენზის“ თაობიდან, რომლებიც თბილისი ქუჩებში იმყოფებიან, ისაუბრეს „ავტორიტეტული“ ოპოზიციური პარტიების ნეგატიურ რეპუტაციაზე და განაცხადეს, რომ უმჯობესი იქნება მათი [ახალგაზრდების] საპროტესტო მოძრაობა ლიდერის გარეშე დარჩეს. რა თქმა უნდა, ასეთი მიდგომას სუსტი მხარეების აქვს, მაგრამ იმასაც მოწმობს, რომ ახალგაზრდა პროტესტანტებში ოპოზიცია მაინცდამაინც დიდი ნდობით არ სარგებლობს.
პრინციპული ოპოზიციის ყველაზე სავარაუდო ლიდერად შეიძლება სალომე ზურაბიშვილი ჩაითვალოს – ქვეყნის პრეზიდენტი, რომელსაც უფლებამოსილების ვადა რამდენიმე დღეში ეწურება. იგი ბოლო წლებში აქტიურად გამოდიოდა მთავრობის მიერ არჩევნების გაყალბების წინააღმდეგ. რადგან სალომე ზურაბიშვილის მიმართ „ქართული ოცნება“ ძალზე ნეგატიურად არის განწყობილი, მმართველმა პარტიამ პრეზიდენტობის კანდიდატად საკუთარი კანდიდატი დაასახელა – ცნობილი ექს-ფეხბურთელი, რომელიც ამომრჩეველთა კოლეგიამ (ძირითადად პარლამენტის დეპუტატებმა „ქართული ოცნებიდან“) ქვეყნის მეთაურად აირჩიეს. იმდენად, რამდენადაც სალომე ზურაბიშვილი პარლამენტს არალეგიტიმურ ორგანოდ თვლის (გაყალბებული არჩევნების შედეგად), იგი კოლეგიის მიერ არჩეულ ახალ პრეზიდენტსაც უკანონოდ მიიჩნევს. მომიტინგე ახალგაზრდები [ვისაც მე ვესაუბრე], დასაშვებად მიიჩნევენ, რომ ჯერ კიდევ მოქმედი პრეზიდენტი დროებით ოპოზიციის ლიდერი გახდეს, თუ [პარლამენტის არჩევნები] განმეორებით ჩატარდება.
მაგრამ საეჭვოა, რომ ვაშინგტონმა ამ მიმართულებით რაიმე მტკიცე ნაბიჯი გადადგას ჯო ბაიდენის ადმინისტრაციის ვადის ამოწურვამდე, ევროკავშირმა კი დღემდე ვერ მიაღწია კონსენსუსს საქართველოს საკითხში – უპირველესად იმ მიზეზით, უნგრეთი მზად არის ვეტო დაადოს სერიოზული ანტიქართული სანქციის მიღებას.
რა თქმა უნდა, ბიძინა ივანიშვილმა კარგად იცის, რომ ნებისმიერი დათმობა და უკანდახევა ოპოზიციის წინაშე მას ვიქტორ იანუკოვიჩის ბედს უმზადებს (უკრაინის პრეზიდენტი, რომელიც 2014 წელს იქნა დამხობილი). საქართველოში სიტუაცია ისეთია, რომ მხარეები ერთმანეთს გადამწყვეტად შეეჯახებიან. „სამანევრო ფანჯარა“ თანდათან ვიწროვდება. შანსი იმისა, რომ შედეგები დადებითი იქნება, ყოველდღიურად მცირდება.
მოამზადა სიმონ კილაძემ
