თურქეთის სახელმწიფო ტელერადიოკომპანიის «TRT»-ის (TRT – Türkiye Radyo ve Televizyon») ვებ-გვერდზე გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „აქტუალური თემის ანალიზი: თურქეთის საგარეო პოლიტიკის ახალი ორიენტაცია“.
„პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანის გაეროს 78-ე გენერალურ ასამბლეაზე გამოსვლამ აჩვენა თურქეთის საგარეო პოლიტიკის გლობალური და რეგიონული პრიორიტეტები. იმ დროს, როდესაც გლობალური და რეგიონული ძალების კონკურენცია მძაფრდება, პოლიტიკის დივერსიფიცირება ხდება და ხშირად ირგვლივ გლობალური გაურკვევლობაა, თურქეთმა რეგიონალურ გეოპოლიტიკური უსაფრთხოების გათვალისწინებით, პრეზიდენტ რეჯეფ ერდოღანის ხელმძღვანელობით, თავისი საგარეო პოლიტიკის რეფორმა უნდა მოახდინოს“, – ნათქვამია ანალიტიკური ცენტრის SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის მიერ მომზადებულ მოკლე ანალიტიკურ სტატიაში.
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
გზა, რომელიც პრეზიდენტმა რეჯეფ ერდოღანმა აირჩია საგარეო პოლიტიკისთვის 2023 წლის მაისში გამარჯვების შემდეგ, მისცა მკაფიო მინიშნებები იმის შესახებ, თუ როგორ ჩამოყალიბდებოდა ახალი ერა. ერდოღანის საგარეო პოლიტიკის პარადიგმის ცენტრში არის თურქეთის სტრატეგიული ავტონომიის კონსოლიდაცია და ამით „თურქეთის ღერძის“ სახით გამოხატული გრანდიოზული სტრატეგიის მიზნის მიღწევა. თურქეთის ღერძის მიზანია ქვეყნის გარდაქმნა გლობალურ აქტორად ცვალებად საერთაშორისო სისტემაში. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს მიზანი შეიძლება შეფასდეს, როგორც თურქეთის გადაქცევა ძალაუფლების გლობალურ კონკურენციაში რეალურ მოთამაშედ მისი ეფექტური ეკონომიკური, სამხედრო და დიპლომატიური ნაბიჯებით.
პრეზიდენტ ერდოღანს საგარეო პოლიტიკაში ერთდროულად ორი მიზნის მიღწევა უწევს. ერთის მხრივ, დახვეწილი დიპლომატიის განხორციელება, რომელიც დაიცავს თურქეთის უპირველეს ინტერესებს კონფლიქტურ და კონკურენტულ გეოპოლიტიკურ გარემოში, რომელშიც თურქეთი იმყოფება, და მეორე მხრივ, ახალი ინსტრუმენტების შემუშავება, რომელიც მოარგებს თურქეთის ცვლილებას გლობალური და რეგიონული ცვლილებების ფარგლებში. იმ დროს, როცა თურქეთმა სახელმწიფოებრიობის 100 წელი შეასრულა და მეორე საუკუნეში შევიდა, ამ ორი მიზნის ერთდროულად მიღწევას სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს, როგორც ახალ სტრატეგიულ მიზანს.
ეს მიზანი მოითხოვს, თურქეთის სტრუქტურული ტრანსფორმაციის განხორციელებას, ასევე ამ სტრუქტურული ტრანსფორმაციის შესაბამისი რეგიონული და გლობალური როლის ჩამოყალიბებას მომდევნო ხუთწლიანი ვადის განმავლობაში. მიუხედავად იმისა, რომ სტრუქტურული ტრანსფორმაცია მოითხოვს პასუხის გაცემას კითხვაზე, თუ როგორი თურქეთია მოსალოდნელი, რეგიონული და გლობალური თვალსაზრისით.
ახალი კონსტიტუცია და ახალი ეკონომიკა
ისტორიულად, არსებობს ძლიერი კავშირი გლობალურ სისტემურ გარდაქმნებსა და თურქეთის შიდა სტრუქტურულ გარდაქმნებს შორის. ამ კონტექსტში, თურქეთმა ზოგადად უპასუხა სისტემურ გარდაქმნებს, ყოვლისმომცველი შიდა ტრანსფორმაციით.
ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სფერო, რომელსაც შეუძლია თურქეთის სტრუქტურული ტრანსფორმაცია შესაძლებელი გახადოს, არის ახალი საკონსტიტუციო ინიციატივა. იმიტომ, რომ თურქეთი ამჟამად იმართება კონსტიტუციით, რომელიც მოამზადეს 1980 წლის სამხედრო გადატრიალების შემსრულებლებმა. 1980 წლის კონსტიტუცია არ არის საკმარისი, როგორც შინაარსით, ასევე თურქეთის ამჟამინდელი საკითხების გადაწყვეტის მიზნით. ამ ეტაპზე, იმის გათვალისწინებით, რომ არსებობს ძლიერი სოციალური და პოლიტიკური მოთხოვნა, საპარლამენტო სისტემიდან საპრეზიდენტო სისტემაზე გადასვლით, ახალი კონსტიტუცია განიხილება როგორც სტრატეგიული აუცილებლობა.
ახალი საკონსტიტუციო ინიციატივის გარდა, თურქეთის ეკონომიკაში მართლმადიდებლურ პოლიტიკაზე დაბრუნება საგარეო პოლიტიკისგან განცალკევებით ვერ განიხილება. პანდემიის შემდეგ გლობალური ეკონომიკური სტაგნაცია, უკრაინის ომით გამოწვეული ეკონომიკური დაუცველობა, გლობალური მასშტაბით ეკონომიკური და ტექნოლოგიური კონკურენციის გაძლიერება და ეკონომიკური კრიზისი, რომელსაც თურქეთი განიცდის, საჭირო გახდა ახალი რუქის შექმნა. ამ თვალსაზრისით, თურქეთი უნდა გათავისუფლდეს ინფლაციური ზეწოლისგან, რომელსაც ის განიცდის, შექმნას კონკურენტუნარიანი ეკონომიკური მოდელი, რომელიც ინტეგრირებული იქნება გლობალურ ეკონომიკასთან და გაიზრდება სავაჭრო მოცულობა. ამ მიზეზით, მთავრობის მიერ ბოლო კვირებში გამოცხადებული საშუალოვადიანი ეკონომიკური პროგრამა მიზნად ისახავს თურქეთის ეკონომიკური დაუცველობისგან თავის დაღწევას და მისი წილის გაზრდას მსოფლიო ეკონომიკაში სტრუქტურული ტრანსფორმაციის განხორციელებით.
გეოპოლიტიკური კონტექსტი
ახალი კონსტიტუცია და გრძელვადიანი ეკონომიკა ააშენებს პოლიტიკურ სტაბილურობას უფრო მყარ საფუძვლებზე და შესაძლოა თურქეთის საგარეო პოლიტიკას გეოპოლიტიკურ კონტექსტთან უფრო ჯანსაღი ურთიერთობის დამყარების საშუალება მისცეს. ამ ეტაპზე სასარგებლოა იმის დანახვა, თუ როგორ განმარტავს თურქეთი გლობალურ ცვლილებებს. როგორც პრეზიდენტმა ერდოღანმა გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე სიტყვით გამოსვლისას ხაზგასმით აღნიშნა, გლობალური სისტემა ყოვლისმომცველ ტრანსფორმაციას განიცდის. ამ ცვლილების ყველაზე მნიშვნელოვანი მახასიათებელია დიდი ძალების კონკურენციის დაბრუნება. მიუხედავად იმისა, რომ ძალაუფლების ეს კონკურენცია, როგორც ჩანს, მიმდინარეობს აშშ-სა და ჩინეთს შორის, ის პირდაპირ გავლენას ახდენს ყველა აქტორზე და აიძულებს მათ გადახედონ თავიანთ პოზიციებს. ბოლო დროს, ახალი პროცესები, როგორიცაა AUKUS-ი, QUAD-ი, BRICS-ი და IMEC-ი, თურქეთს სთხოვს გადახედოს ურთიერთობების ტრადიციულ ფორმებს გლობალური საგარეო პოლიტიკური ორიენტაციის თვალსაზრისით. ასეთ გარემოში, სადაც გლობალური სისტემა დინამიურია, თურქეთისთვის აუცილებელია გაზარდოს თავისი საგარეო პოლიტიკური რეგიონული მრავალფეროვნება, ნაცვლად საგარეო პოლიტიკური სტრატეგიის წინსვლისა, რომელიც ფოკუსირებულია მხოლოდ მის გეოპოლიტიკურ პოზიციაზე.
შესაძლოა, თურქეთის გეოპოლიტიკური კონტექსტის ყველაზე კრიტიკული განზომილება არის ის, რომ ის მდებარეობს კონფლიქტურ და კონკურენტულ გარემოში. უკრაინაში მიმდინარე ომი პირდაპირ აისახება თურქეთ-რუსეთის ურთიერთობებზე და აყალიბებს თურქეთის ურთიერთობებს ევროპასთან, დასავლეთთან და ნატოსთან. მაშინ როცა ევროპა, რომელიც ცდილობს ნატოს კონტექსტში გაერთიანებას და კონსოლიდაციას რუსული საფრთხის ფონზე, თურქეთთან ახალი ურთიერთობის დამყარებას ცდილობს. თურქეთი კი ცდილობს ავტონომიური პოლიტიკით მოერგოს ამ ახალ პროცესს. მეზობელ ქვეყნებში, როგორიცაა სირია და ერაყი, მიმდინარე კონფლიქტი და სისუსტე თურქეთს უსაფრთხოების პრიორიტეტად მინიჭების აუცილებლობას ანიჭებს. იმ დროს, როდესაც ახლო აღმოსავლეთი ხელახლა ყალიბდება დიდი ძალების კონკურენციის ჩრდილში, თურქეთი ხელახლა აყალიბებს ურთიერთობას ახლო აღმოსავლეთთან.
საგარეო პოლიტიკა არის სტრატეგიული სფერო, სადაც ორმხრივი ურთიერთქმედება ხდება და არა ცალმხრივი პროცესები. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, სტრატეგია უნდა იყოს ურთიერთდამოკიდებული. იმიტომ, რომ საგარეო პოლიტიკა უფრო რთული სფეროა, რომელშიც ბევრი მოთამაშეა. გაეროს სამიტზე პრეზიდენტ ერდოღანის გამოსვლა აჩვენებს, რომ თურქეთის საგარეო პოლიტიკა 360 გრადუსიანი პერსპექტივითაა შემუშავებული და ექნება გლობალური ორიენტაცია.
