ბრიტანული ჟურნალის „სფექთეითორის“ (The Spectator) ორი აპრილის ნომერში გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით: “ბრუნდებიან თუ არა დასავლური კომპანიები რუსეთში?”, რომლის ავტორია მარკ გალეოთი, ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯის აღმოსავლეთევროპული კვლევების სკოლის საპატიო პროფესორი. მასალაში გაანალიზებულია იმ დასავლური კომპანიების რუსულ ბაზარზე დაბრუნების ალბათობა, რომლებმაც უკრაინის ომის დაწყების გამო, 2022 წელს რუსეთი დატოვეს. ავტორის აზრით, თუ მათი დაბრუნების პროცესი დაიწყება, ის იოლი არ იქნება – იმიტომ, რომ რუსეთში არიან ძალები, რომლებსაც კონკურენტების „მეორედ გამოცხადება“ არ აწყობთ.
გთავაზობთ სტატიას მცირე შემოკლებით:
დონალდ ტრამპისა და ვლადიმერ პუტინის გახმაურებული სატელეფონო საუბრიდან, რომელიც გასულ თვეში გაიმართა, საკმაო დრო გავიდა, მაგრამ რუსეთში არ წყდება მითქმა-მოთქმა, რომ დასავლური კომპანიები, რომლებმაც ქვეყანა უკრაინის წინააღმდეგ ომის დაწყების შემდეგ დატოვეს, ისევ უკან, რუსეთში დაბრუნდებიან, განსაკუთრებით ამერიკული კომპანიები. ზოგიერთებისათვის ეს ოცნებაა, ზოგიერთებისათვის კი – პირიქით, ნამდვილი კოშმარი.
როგორც არ უნდა იყოს, ამ თემაზე საუბრისას მომხრეებიც და მოწინააღმდეგეებიც ზედმეტ აქცენტებს აკეთებენ, თუმცა ბევრი თვალს ხუჭავს იმ გარემოებაზე, რომ რუსეთის ნაზარი ახლო პერსპექტივაში მაინც ტოქსიკური დარჩება დასავლური კომპანიებისათვის.
რუსული პრესა სავსეა მასალებით, რომლებშიც სხვადასხვა თვალსაზრისებია გადმოცემული. მაგალითად, პოპულარული გაზეთი „მოსკოვსკი კომსომოლეცი“ სტატიაში სათაურით „ისევ გამარჯობათ? როგორ დაბრუნდებიან ამერიკული კომპანიები რუსეთში“ დამაჯერებლად აცხადებს, რომ „დაე, დაბრუნდნენ, საწინააღმდეგო არაფერი გვაქვს, მაგრამ ახლა თამაში რუსული წესებით იქნება“. რუსმა „მტრედებმა“ და „ქორებმა“ – ყოველმა თავიანთი მიზეზებით – მაგრამ ყველამ ერთნაირი სიმღერა დაიწყო.
„მტრედებისათვის“ ეს არის ვლადიმერ პუტინის მცდელობა იმისათვის, რომ აცდუნოს დასავლური კომპანიები რუსული ეკონომიკური პერსპექტივის ხიბლით, პოლიტიკური დივიდენდების მისაღებად: „აი, შეხედეთ, უკრაინაში ომის დასრულება რეალური ხდება, თქვენთვის ფართო პერსპექტივა იშლება… აიძულეთ თქვენი მთავრობები, რომ ანტირუსული სანქციები გააუქმონ“.
„ქორები“ კი, თავის მხრივ, ცდილობენ აღკვეთონ მასშტაბური დათმობები დასავლური კომპანიებისათვის და ხატავენ ისეთ სურათს, რომ „ჩვენ [რუსები], მართალია, კეთილი ხალხი ვართ, მაგრამ უცხოელ ბრენდებს ჩვენი ყიდვის შესაძლებლობა არ უნდა მივცეთ“. ისინი ხაზს უსვამენ იმ რუსული ფირმებისა და კომპანიების წარმატებულ საქმიანობას, რომლებმაც დასავლური კომპანიების ნიშა დაიკავეს მათი წასვლის შემდეგ: მაგალითად, კომპანია „ვკუსნო ი ტოჩკა“, რომელმაც ამერიკული McDonald’s-ი ჩაანაცვლა და სხვები. მაგრამ თუ მტაცებელი ტრანსეროვნული კომპანიები ისევ დაბრუნდებიან, მათ ჯერ საკუთარ მთავრობებს სანქციების მოხსნა უნდა მოსთხოვონ, შემდეგ გარკვეული კომპენსაციები უნდა გადაიხადონ რუსულ ბაზარზე დაბრუნებისათვის.
დასავლური კომპანიების დაბრუნება რუს პროტექციონისტებს საკმაოდ აღელვებთ, განსაკუთრებით იმ რუსულ კომპანიებს, რომლებთაც მარალი შემოსავლები აქვთ უცხოური კონკურენციის არარსებობის პირობებში. ისინი გარკვეულ კავშირებსაც კი ქმნიან, რომ ხელი შეუშალონ დასავლელი კონკურენტების დაბრუნებას. მაგალითად, გასულ კვირას, რუსეთის პრემიერ-მინისტრის წლიური საანგარიშო მოხსენების წინ რუსი ულტრანაციონალისტი ე.წ. „ლიბერალ-დემოკრატები“ და ასოციაცია „ახალი ადამიანები“ ერთად გამოვიდნენ უცხოური კომპანიების წინააღმდეგ და განაცხადეს, რომ მათთვის რუსულ ბაზარზე დაბრუნების უფლების მიცემა მთავრობის ნაჩქარევი გადაწყვეტილება იქნებოდა.
„ახალი ადამიანების“ ლიდერმა, ბიზნესმენმა ალექსი ნეჩაევმა გამაფრთხილებლად აღნიშნა, რომ „დასავლური კომპანიების დაბრუნებას შეუძლია რეალურად შეუშალოს ხელი რუსული ბიზნესის გაფართოება-განვითარებას. არ შეიძლება ჩვენი მშობლიური კომპანიების მიღწევების დაუფასებლობა-გაუფასურება, ჩვენი შრომითი კოლექტივებისა და ბიზნესწრეების ინტერესთა იგნორირება, რომლებმაც სამი წლის განმავლობაში ბევრი რამ შექმნეს“. მისი აზრით, ამ საკითხში მთავრობის პოლიტიკა „ძალიან უბრალო და მარტივი უნდა იყოს“: „თუ დასავლური კომპანიის დაბრუნება რუსეთისათვის სასარგებლო იქნება, დაე, დაბრუნდეს და იმუშაოს, მაგრამ თუ ჩვენ იმავე საქმეს კარგად და მასზე უკეთესადაც ვაკეთებთ, მაშინ უნდა ვუთხრათ – „მშვიდობით, აქ თქვენი ადგილი აღარ არის“ და წერტილი“.
მეორე მხრივ, ჩამოყალიბდა არანაკლებ პარადოქსული ალიანსი იმ ადამიანებს შორისაც, რომლებსაც დასავლური კომპანიების რუსეთში დაბრუნება და რუსული ბაზრის მათთვის გახსნა სურთ. ესენი არიან როგორც ნამდვილი ლიბერალები, ასევე ზოგიერთი მსხვილი ნავთობ-გგაზის კორპორაცია (თუმცა ისინი თავიანთ თავს არ აფიშირებენ). რასაკვირველია, მათ საკუთარი ინტერესები ამოძრავებთ და ასე ფიქრობენ: „კარგი იქნება, თუ ისინი დაბრუნდებიან, შემოიტანენ ინვესტიციებს და დასავლურ მოწინავე ტექნოლოგიებს, მაგრამ მათი საქმიანობა მკაცრად უნდა გაკონტროლდეს“.
ჯერ-ჯერობით კრემლი ფრთხილი და შეზღუდული ურთიერთობის აღდგენისაკენ იხრება. ამას წინათ რუსეთის მრეწველებისა და მეწარმეების კავშირის სხდომაზე ვლადიმერ პუტინმა განაცხადა, რომ უპირატესობა მიეცემა იმ დასავლური კომპანიების დაბრუნებას, რომლებიც ხმამაღალ პოლიტიკურ განცხადებებს არ აკეთებდნენ, ზედმეტად არ აქტიურობდნენ უკრაინის მხარდაჭერის მხრივ და რუსეთიდან წასვლა არ უნდოდათ, მაგრამ იძულებულნი გახდნენ საკუთარი მთავრობების ზეწოლით წასულიყვნენ.
მაგრამ მსხვილი დასავლელი ბიზნეს-მოთამაშეების უკან დაბრუნება იოლად არ მოხდება, კრემლის მხრიდან შეწყალება მათთვის საკმარისი არ იქნება. რისკები ძალიან მაღალია: ჯერ ერთი, რომ კრემლს შეუძლია მათ რუსეთში დატოვებული ქონება დაუბრუნოს, მაგრამ ასევე შეუძლია ისევ წაართვას. მეორე – დასავლური კომპანიებისათვის, ალბათ, მაინცდამაინც მიმზიდველი არ უნდა იყოს უმცროსი პარტნიორის როლში ყოფნა და ერთობლივი საწარმოების იძულებით შექმნა: მათ ძალიან კარგად ახსოვთ ის მწარე გამოცდილება, როცა რუსული უმცროსი პარტნიორები ხშირად უფროსები ხდებოდნენ… მესამე – თუ დასავლეთის ქვეყნების მთავრობები თავიანთ კომპანიებს რუსეთში დაბრუნების უფლებას მისცემენ, სანქციების სწრაფი შერბილება და მოხსნა არ მოხდება: პროცესი გაჭიანურდება, შეზღუდული და ეტაპობრივი იქნება. რასაკვირველია, დასავლეთი რუსულ ბაზარზე დაბრუნების ნებას არ მისცემს იმ კომპანიებს, რომელიც ყველაზე მეტად სჭირდებათ რუსებს, მაგალითად, ნავთობისა და გაზის მოპოვების სფეროში. რაც შეეხება ფასტფუდის („სწრაფი კვების“) კომპანიებს, ვთქვათ, იგივე „მაკდონალდსს“, ან ტანსაცმლის ფირმებს, რუსეთს მათი დაბრუნება მაინცდამაინც არ ანტერესებთ. ი მათ გარეშეც გააგრძელებ არსებობას.
ამრიგად, რუსული მხარე იმედოვნებს, რომ ახლო მომავალში დასავლეთთან პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობები მეტ-ნაკლებად მოწესრიგდება. ერთი მხრივ, შესაძლოა ასეთი ოპტიმიზმი ნაჩქარევი და ნაადრევი იყოს, მაგრამ მეორე მხრივ, ეს განწყობა არამარტო რუსებში შეიმჩნევა, არამედ დასავლელებშიც. 2022 წელს მე კონსულტაციას ვუწევდი ერთ-ერთ ამერიკულ კომპანიას, რომელიც იძულებული იყო რუსეთის ბაზრიდან წასულიყო, მაგრამ „რბილად“ და ზედმეტი აჟიოტაჟის გარეშე. გასულ კვირას იგივე კომპანიის წარმომადგენელი დამიკავშირდა და მითხრა, რომ ჯერ ფრთხილად მოქმედებენ, ნიადაგს ამოწმებენ და სურთ იმ პირობების განხილვა, რომლის ჩარჩოებში ისინი რუსულ ბაზარზე დაბრუნებას შეძლებენ“.
მოამზადა სიმონ კილაძემ
