გერმანული რადიო „დოიჩე ველე“ (Deutsche Welle) თავის ვებ-გვერდზე აქვეყნებს თურქეთში ჩატარებული საპრეზიდენტო არჩევნების პირველი ტურის ანალიზს, სათაურით „რეჯეფ ერდოღანის ძლიერება და სისუსტე“ (ავტორი – ელმაზ თოფჯუ).
გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირეოდენი შემოკლებით:
თურქეთში ჩატარებული საპრეზიდენტო არჩევნების პირველმა ტურმა აჩვენა, რომ მილიონობით თურქი საკუთარ პრეზიდენტს აღარ ენდობა. არცერთ წინა არჩევნების დროს არ ყოფილა რეჯეფ ერდოღანის მდგომარეობა ისეთი მყიფე, როგორც ახლაა. თუმცა ექსპერტები მაინც თვლიან, რომ მეორე ტურში მოქმედ პრეზიდენტს უფრო მეტი შანსები აქვს, ვიდრე მის მეტოქეს – ქემალ ქილიჩდაროღლუს.
მაღალი ინფლაცია და უმუშევრობა, მასშტაბური რეპრესიები მმართველი რეჟიმის კრიტიკოსების წინააღმდეგ, სუსტი მენეჯმენტი მიწისშვრის შედეგების ლიკვიდაციის დროს… თურქეთი კრიზისის ღრმა მორევში იმყოფება. ბევრი თურქისათვის ასეთი სიტუაციის მიზეზს რეჯეფ ერდოღანი წარმოადგენს, რომელიც ქვეყანას უკვე 20 წელია ხელმძღვანელობს და ფაქტიურად ერთპიროვნულად მართავს.
მაგრამ, როგორც ჩანს, პრობლემები, რომლებიც თურქული საზოგადოების წინაშე დგას, პრეზიდენტთან მიმართებით მაინცდამაინც ძლიერ არ მოქმედებს. ყოველ შემთხვევაში, 14 მაისს ჩატარებული საპრეზიდენტო არჩევნების პირველ ტურში 69 წლის პოლიტიკოსმა იმაზე უფრო კარგი შედეგები აჩვენა, ვიდრე მოსალოდნელი იყო – რეჯეფ ერდოღანმა თითქმის 5%-ით აჯობა ქემალ ქილიჩდაროღლუს, მაგრამ საბოლოო ჯამში სანუკვარ მიზანს ვერ მიაღწია – მხოლოდ პროცენტნახევარი დააკლდა გამარჯვებისათვის.
უპირატესობა ოპოზიციასთან შედარებით
საპრეზიდენტო არჩევნების მეორე ტურში, რომელიც 28 მაისს უნდა გაიმართოს, მოქმედ პრეზიდენტს უფრო მეტი შანსები აქვს, ვიდრე მის მეტოქეს.
პოლიტოლოგი იმრე ერდოღანი (სტამბოლის ბილგის უნივერსიტეტიდან) თვლის, რომ საპარლამენტო არჩევნებში, რომელიც საპრეზიდენტოსთან ერთად ჩატარდა, მმართველმა სამართლიანობისა და განვითარების პარტიამ (სგპ), მართალია, ამომრჩეველთა ხმების გარკვეული რაოდენობა დაკარგა, მაგრამ მისი პოზიციები საკმაოდ მყარია: დიდ ეროვნულ კრების (პარლამენტის) 600 ადგილიდან 322 მოიპოვა, ოპოზიციამ კი, რომელიც სხვადახვა წვრილ-წვრილი პარტიებისაგან შედგება, მხოლოდ 213. გარდა ამისა, რეჯეფ ერდოღანის მთავარმა მოკავშირემ – უკიდურესად მემარჯვენე ნაციონალისტური მოძრაობის პარტიამ ხმების 10% მიიღო, რაც პარლამენტში 50 ადგილს უდრის. მესამე ძალამ – ერდოღანის მოწინააღმდეგე პროქურთულმა დემოკრატიულმა პარტიამ ხმების დაკარგა და მას ახალი მოწვევის საკანონმდებლო ორგანოში მხოლოდ 61 ადგილი ექნება. „ვერავინ ვერ შეძლებს ამ რეალობის იგნორირებას“, – ამბობს იმრე ერდოღანი „დოიჩე ველესთან“ საუბარში.
სოციოლოგები შეცდნენ.
საპრეზიდენტო არჩევნების წინ ბევრი გამოკითხვა აჩვენებდა, რომ ოპოზიციის კანდიდატი გაიმარჯვებდა – ქილიჩდაროღლუ პოპულარობით ერდოღანს უსწრებდა. მაგრამ ახლა წინასწარი ოფიციალური შედეგები მოწმობს, რომ სოციოლოგებმა შეცდომა დაუშვეს.
თითქოსდა წარმოუდგენელია, მაგრამ მიწისძვრით დაზარალებულ ზონაშიც კი რეჯეფ ერდოღანმა ხმების უმრავლესობა მიიღო: ქალაქ ქაჰრამანშახარში, მიწისძვრის ეპიცენტრში, სადაც მოქმედ პრეზიდენტს უამრავ ბრალდებას უყენებდნენ, მას ხმა ამომრჩევლების 71,9%-მა მისცა.
არის თუ არა ასეთ პირობებში რეჯეფ ერდოღანი და მისი „რესპუბლიკური ალიანსი“, მმართველი სამართლიანობის და განვითარების პარტიის ხელმძღვანელობით, გამარჯვებული? როგორც ბეატა ანელტი, სტამბოლში მოქმედი ფრ.ნაუმენის ფონდის წარმომადგენლობის დირექტორი, თვლის, რომ არ არის. „არცერთ წინა არჩევნების დროს რეჯეფ ერდოღანის მდგომარეობა ისეთი მყიფე არ ყოფილა, როგორიც ახლაა. იგი არასოდეს არ მდგარა მე-2 ტურის აუცილებლობის წინაშე“, – ამბობს ექსპერტი.
წინასაარჩევნო „საჩუქრების“ მნიშვნელოვანი როლი
ბეატა ანელტის თქმით, რეჯეფ ერდოღანის წინასაარჩევნო კამპანიას სამართლიანს და პატიოსნურს ვერ ვუწოდებთ: თურქული მასმედიის 90%-ს მთავრობის მიმართ ლოიალური დამოკიდებულება აქვს და, ცხადია, ისინი მოსახლეობაში მმართველი პარტიის იდეოლოგიას ქადაგებენ. მეტი ხმების მიღების კიდევ ერთი მიზეზი, დიდი ალბათობით, ისაა, რომ პრეზიდენტი რეჯეფ ერდორანი და მისი პარტია მოსახლეობაში წინასაარჩევნო „საჩუქრებს“ არიგებდნენ – მოსახლეობას პირდებოდნენ მინიმალური ხელფასის დონის მომატებას, სოციალური უზრუნველყოფის გაუმჯობესებას სახელმწიფო სექტორში დასაქმებულებისათვის და პენსიაზე ვადამდე გასვლას. ბეატა ანელტის აზრით, მოსახლეობა მადლობელია ასეთი საჩუქრებისა, რასაც საარჩევნო ურნებთან დემონსტრირებენ.
პოლიტოლოგი იმრე ერდოღანი ასეთ შეფასებას ეთანხმება: მისი თქმით, რეჯეფ ერდოღანის, როგორც ქვეყნის მეთაური წინასაარჩევნო „საჩუქრებმა“ მართლაც მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს. „როცა პრეზიდენტი აცხადებს, რომ მოსახლეობა ბუნებრივ გაზს ერთი თვის განმავლობაში უფასოდ მიიღებსო, არავინ არ ფიქრობს იმაზე, რომ საშუალოვადიან პერსპექტივაში გაზით უფასოდ უზრუნველყოფა შიდა სახელმწიფო ვალის რაოდენობაზე ნეგატიურ გავლენას მოახდენს. უფრო მეტიც – თურქი ამომრჩევლები სოციალურ-ეკონომიკურ პრობლემებს და არასასურველ მოვლენებს იდეოლოგიური პრიზმაში უყურებენ. რადგანაც ისინი ინფორმაციას ძირითადად პროსამთავრობო მასმედიიდან იღებენ, ოპოზიციას უძნელდება მოსახლეობამდე თავისი თვალსაზრისი მიიტანოს“, – განმარტავს იმრე ერდოღანი.
რელიგიამაც თავისი როლი შეასრულა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა სარწმუნოების გამოყენება საზოგადოების პოლარიზაციის მიზნით ხდება – ისე, როგორც ამჟამინდელი საარჩევნო კამპანიის დროს იყო. თვითონ განსაჯეთ: თურქეთის იუსტიციის მინისტრმა ბექირ ბოზდაღმა 14 მაისის არჩევნებს „მორწმუნეთა და ურწმუნოთა არჩევანი“ უწოდა.
ვისთან იქნებიან უკიდურესი მემარჯვენეები?
მმართველმა სამართლიანობისა და განვითარების პარტიამ, წინასაარჩევნო კაპმანიის დროს, ადმინისტრაციული რესურსით – სახელმწიფო აპარატით ისარგებლა. თითქმის ყველა მინისტრი პროვინციებში და დიდ ქალაქებში იყო წასული და მოსახლეობას აგიტაციას უწევდა, რომ ხმა მმართველი პარტიისა და პრეზიდენტისთვის მიეცა. თვითონ რეჯეფ ერდოღანი ყოველ კვირას რომელიღაც ახალ მსხვილ ობიექტს ხსნიდა, ხოლო არჩევნების დაწყებამდე გამოაცხადა, რომ ქვეყნის აღმოსავლეთით ნავთობის დიდი საბადოები აღმოჩნდა.
დამკვირვებლები თვლიან, რომ მეორე ტურისთვის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორის როლს შეასრულებს ის, თუ ვინ მიიღებს მესამე კანდიდატის – ულტრამემარჯვენე ნაციონალისტური ალიანსის წარმომადგენლის სინან ოგანის ხმებს, რომელიც თავისი მომხრეების წინაშე საჯარო რეკომენდაციით მალე უნდა გამოვიდეს. მაგრამ მისი მოწოდება არ ნიშნავს იმას, რომ ყველა ისე გააკეთებს, როგორც მას უნდა. საერთოდ კი, იდეოლოგიურად სინან ოგანი უფრო სამთავრობო ბანაკთან არის დაკავშირებული, ვიდრე ოპოზიციურ ალიანსთან.
რეჯეფ ერდოღანი და ნატო/ევროკავშირი
იმდენად, რამდენადაც თურქეთი საპრეზიდენტო რესპუბლიკას წარმოადგენს, რომელშიც პრეზიდენტი მთავრობასაც ხელმძღვანელობს, ქვეყნის მომავალი ახლა მეორე ტურის შედეგებზეა დამოკიდებული. ბეატა ანელტი არ ელოდება რაიმე სერიოზულ ცვლილებებს, თუ რეჯეფ ერდოღანი თავის პოსტს შეინარჩუნებს. „თურქეთის პრეზიდენტი ისევ ისეთი რთული პარტნიორი იქნება, რომელიც საგარეო პოლიტიკურ ურთიერთობას აყალიბებს არა ფასეულობებისა და თამაშის შეთანხმებული წესების საფუძველზე, არამედ პირველ რიგში თავისი საკუთარი პირადული ინტერესების შესაბამისად“, – ამბობს ექსპერტი.
ცხადია, რომ რეჯეფ ერდოღანის სავარაუდო გამარჯვება ნატოსა და ევროკავშირისათვის ახალ პრობლემებს ნიშნავს. ის, რომ ნატოს წევრი თურქეთი მძიმე ეკონომიკურ სიტუაციაში იმყოფება, ჩრდილოატლანტიკური ალიანსისათვის კარგი ნამდვილად არ არის. მით უმეტეს, რომ არსებული პრობლემები არჩევნების შემდეგ აუცილებლად გამწვავდება. რეჯეფ ერდოღანს მოუწევს ბრიუსელის „რჩევებს“ ლოიალურად მიუდგეს და გარკვეულწილად დაეთანხმოს. ეს ევროკავშირის პოზიციებს გააძლიერებს. სრულიად შესაძლებელია, რომ უახლოეს თვეებში არჩევნებში გამარჯვებულმა რეჯეფ ერდოღანმა, ევროპისაგან დახმარების მიღების მიზნით, თავისი პრეტენზიები მოხსნას შვედეთის ნატოში მიღების წინააღმდეგაც.
ქემალ ქილიჩდაროღლუ და სირიელი ლტოლვილები
ანკარის უნივერსიტეტის პროფესორი მურატ ერდოღანი, რომელიც მიგრაციის პრობლემებს იკვლევს, ასევე ვარაუდობს, რომ დღევანდელი სიტუაციის გათვალისწინებით, მოქმედი პრეზიდენტი მეორე ტურში გაიმარჯვებს, მაგრამ თუ ქვეყნის ხელისუფლებაში ქემალ ქილიჩდაროღლო მოვა, მოსალოდნელია ევროკავშირის მიმართ საგარეო პოლიტიკური კურსის ცვლილება. მეცნიერმა ყურადღება გაამახვილა ქემალ ქილიჩდაროღლუს დაპირებებზე – ევროკავშირში უვიზოდ მიმოსვლასა და ლტოლვილთა პაქტის შემუშავებაზე. ისევე როგორც რეჯეფ ერდოღანს, ქემალ ქილიჩდაროღლუსაც სურს ლტოლვილების მიმართ პოლიტიკის გადახედვა: იგი თურქებს ჰპირდება, რომ ყველა სირიელს უკან, თავიანთ ქვეყანაში დააბრუნებს, არა უგვიანეს ორი წლის განმავლობაში. მოკლედ, 28 მაისს ცნობილი გახდება, შეიცვლება თუ არა თურქეთის საშინაო და საგარეო პოლიტიკა.
წყარო
